AI

Ga direct naar inhoudGa naar ‘artikel luisteren’

Vier redenen waarom AI-beeld populair is bij uiterst rechts Achtergrond Artificiële intelligentie Radicaal-rechtse partijen in Europa omarmen AI – zoals ook PVV-leider Wilders met de afbeelding van een boze moslimvrouw. Wat maakt AI voor deze partijen zo aantrekkelijk?

AuteursMarko de HaanHanna Hosman Gepubliceerd op 22 augustus 2025

Leestijd 6 minuten

Luisteren Open ‘luister naar artikel’

Leeslijst

De Argentijnse president Javier Milei afgebeeld als superman. Beeld via Instagram

AI maakt fantasieën waar. In superheldenpak redt de ultrarechtse president Javier Milei een vrouw in een jurk in de kleuren van de Argentijnse vlag. Trump deelt een beeld van zichzelf als paus. Elon Musk presenteert zich als Romeins krijgsheer. Of, kwaadaardiger: in Nederland visualiseert Wilders zijn schrikbeeld van ‘islamitisch Nederland’ met een nepvideo. Of biedt hij, zoals onlangs, de kiezer met een AI-gegenereerd beeld de keus tussen een glimlachende blonde vrouw (‘PVV’) en een bozige, oude vrouw met hoofddoek (‘PvdA’).

In 2024, een jaar met veel verkiezingen wereldwijd, analyseerde hoogleraar kunstmatige intelligentie en maatschappij Claes de Vreese (Universiteit van Amsterdam) met zijn team de inzet van AI-beelden. In alle verkiezingen speelde dit nieuwe instrument een rol. „Als je vraagt: is dit het begin van het einde van de democratie? Waarschijnlijk niet. Maar we moeten ons realiseren dat dit soort materiaal en technieken nu volop onderdeel zijn van campagnes”, zegt De Vreese tegen NRC.

Rond de vorige landelijke verkiezingen in Nederland (in november 2023) constateerde De Groene Amsterdammer dat AI vooral door de achterban van de PVV werd ingezet. In de campagne voor de komende verkiezingen in oktober worden AI-beelden ook door de PVV-leider gebruikt. Vaak is niet duidelijk wie die beelden heeft gecreëerd. Tot nu toe beperkt het gebruik van AI-beelden in de politiek zich voornamelijk tot radicaal- en extreem-rechts, zien de experts die NRC sprak. Waarom is dit juist voor die politieke hoek zo’n aantrekkelijk instrument?

1 Gevoelde realiteit Dat Geert Wilders inspeelt op angstgevoelens en deze aanwakkert met beelden tegen de islam, is niet nieuw, zegt Mariken van der Velden, universitair hoofddocent politieke communicatie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. In 2008 zette Wilders de korte film Fitna (zestien minuten) op internet, waarin Koranverzen worden afgewisseld met beelden van aanslagen, zoals die op 11 september 2001 in New York en in Madrid op 11 maart 2004. Dat filmpje leidde tot internationale ophef, rellen in Nederland, aangiftes en een Kamerdebat. In 2017 deelde Wilders een afbeelding waarop D66-leider Alexander Pechtold gefotoshopt was in een beeld van een demonstratie voor de invoering van de sharia.

Nieuw is dat dergelijke beelden met kunstmatige intelligentie kunnen worden gemaakt. AI-tools kunnen makkelijk worden ingezet om „een ‘gevoelsmatige realiteit’ te visualiseren die niet bestaat, maar die wel een stemming oproept en versterkt”, zei hoogleraar digitale cultuur en kunsten Roland Meyer (Universität Zürich en Zürcher Hochschule der Künste) in maart in de Duitse podcast Sozusagen.

Verkiezingspost van PVV-leider Wilders.Beeld via X

De extreemrechtse AfD in Baden-Württemberg deelde in december 2023 bijvoorbeeld een AI-afbeelding van een militair beveiligde kerstmarkt, omheind met prikkeldraad. De partij wilde hiermee inspelen op de angst voor incidenten op kerstmarkten na eerdere aanslagen. Er was, verklaarde een persmedewerker, namelijk geen echte afbeelding die het gevoel weergaf dat de partij over wilde brengen.

De ‘gevoelde realiteit’ die uiterst rechtse partijen uitdragen, past bij de utopische visioenen die ze hun kiezers graag voorspiegelen. En juist in het presenteren van geïdealiseerde toekomstbeelden zijn populistische en radicaal-rechtse partijen beter dan andere, betoogt Étienne F. Augé, propaganda-onderzoeker aan de Erasmus Universiteit. Dat is makkelijker dan het propageren van een genuanceerde toekomstvisie waarin problemen altijd blijven bestaan. En: makkelijker te visualiseren, zeker met kunstmatige intelligentie.

2 Alles voor aandacht Aandacht is alles op het internet. Hoe controversiëler en disruptiever de boodschap, hoe meer aandacht deze genereert. Daarbij helpt het als een bericht over de schreef gaat, onjuist is, een uitvergroting of extreme versie van de werkelijkheid toont. Daar maken populistische en radicaal-rechtse partijen gebruik van.

Uiterst rechts wist online al goed gebruik te maken van memes. Onderzoeker Sal Hagen (UvA), die promoveerde op onderzoek naar het populaire extreemrechtse forum 4chan, zag dat de „sterke meme-cultuur” vruchtbare voedingsbodem is voor radicaal- of extreem-rechtse bewegingen, vertelt hij in een blog van de UvA. Juist omdat je met memes goed een simpel, zwart-wit wereldbeeld kan neerzetten dat aansluit bij een populistische boodschap.

Elon Musk als Romeins krijgsheer.

Door Trump gedeeld beeld van zichzelf als paus.Beeld via X/Truth Social Bij gematigde partijen past het instrument van controverse minder. Zij zien meer bezwaren bij grensoverschrijding en zijn inherent gericht op nuance. Dat genereert minder likes en reacties, waardoor ze op achterstand staan. „Gematigde partijen hebben doorgaans meer ethische bezwaren bij het gebruik van AI-technologieën”, ziet Sanne Kruikemeier, hoogleraar digitale media en samenleving aan de Wageningen Universiteit. Die bezwaren leven ook bij hun kiezers. Daardoor is het afbreukrisico voor hen groter, zegt Kruikemeier. Traditionele middenpartijen hechten nog altijd aan feiten. Geïdealiseerde, niet-bestaande beelden passen daar niet bij.

Bij internetpropaganda speelt er nog iets waardoor uiterst rechtse, populistische partijen vooroplopen. In de jaren nul werden sociale media vooral gezien als open bron van informatie, mondiaal verbindend en democratisch vernieuwend. Nu er meer ethische bezwaren spelen, zoals zorgen over privacy en geestelijk welzijn van gebruikers, zijn gematigde partijen huiverig om sociale media ten volle te benutten. Uiterst rechtse partijen hebben die bezwaren minder en hebben vaker een afwijzende houding tegenover traditionele media. Dat dwingt hen te innoveren en nieuwe kanalen te kiezen.

Neem TikTok: in de aanloop naar de verkiezingen van twee jaar geleden waren veel partijen terughoudend met het gebruik, vanwege de Chinese eigenaar van het platform. VVD en D66 vertrokken in 2023 daarom bijvoorbeeld tijdelijk van TikTok. FVD-partijleider Thierry Baudet zette er juist vol op in, en is met ruim 243.000 volgers de grootste Nederlandse politicus op TikTok. En dat is relevant: 40 procent van de Nederlandse jongeren informeert zich via dit platform.

3 Praktisch, toegankelijk, goedkoop AI-propaganda is op drie punten een verheviging van wat academici ‘traditionele propaganda’ noemen: schaal, bereik en snelheid. Een enorme hoeveelheid content kan gemaakt worden tegen een lage prijs.

Daar is een woord voor: ‘slopaganda’. De drie academici die de term dit jaar hebben gemunt, Michal Klincewicz (Tilburg School of Humanities and Digital Sciences), Mark Alfano, (Macquarie University) en Amir Ebrahimi Fard (onafhankelijk academicus), borduren ermee voort op het woord ‘slop’, in het Nederlands ‘drek’, een nieuwe term voor de lage kwaliteit van de AI-beelden die sociale media overspoelt.

Buiten gevestigde politieke partijen, die in veel gevallen budget hebben voor reclame, kan er zo makkelijk van ‘onderop’ campagne worden gevoerd, door individuen. Zo zie je ook dat de AI-beelden die politici delen lang niet altijd door henzelf gemaakt zijn.

De AI-beelden die politici delen, zijn lang niet altijd door henzelf gemaakt Het maakproces gaat bovendien sneller dan ooit. De beelden zijn razendsnel en in overrompelende hoeveelheid te maken. Dat kan een strategie zijn. Zoals de regeerstijl van Trump vaak ‘flooding the zone’ wordt genoemd met de opeenstapeling van ‘executive orders’, zo zijn AI’s alternatieve weergaven van de werkelijkheid en controversiële statements nauwelijks bij te benen, laat staan te pareren.

Die combinatie, van snelheid, bereik en schaal, maakt het mogelijk heel gericht een „eindeloze stroom” aan „dreigend uitziende berichten” op sociale media te verspreiden, concluderen Klincewicz, Alfano, en Fard. En ook als duidelijk is dat die berichten niet of slechts gedeeltelijk waar zijn, blijkt uit onderzoek dat zulke beelden blijven hangen, en blijvend van invloed kunnen zijn op denkbeelden.

4 Heldere esthetiek AI is een praktisch instrument om politiek in te zetten. Daarbij betoogt hoogleraar Roland Meyer dat de esthetiek van veel AI-beelden goed past bij populistische fantasieën, zoals de Heimatidylle van de AfD.

De beelden hebben een tijdloosheid: ze zijn moeilijk te dateren, juist doordat ze een samensmelting vormen van miljoenen online gepubliceerde beelden. Dat maakt de beelden „inherent nostalgisch”, zei Meyer afgelopen mei in zijn lezing over de esthetiek van AI op een conferentie in Hamburg. AI is eigenlijk, zegt hij daar, een „nostalgiemachine”. Het borduurt voort op dat wat er al was, waarmee het beelden maakt die waar hadden kúnnen zijn. Dat verbindt Meyer aan de conservatieve hang naar het verleden.

AI-beeld van de Amerikaanse president Trump en de Israëlische premier Netanyahu.Beeld via Truth Social

Daarnaast fungeren veel AI-beeldgeneratoren als ‘clichéversterkers’, ziet Meyer, door hoe de programma’s gebouwd worden. Hij laat in zijn lezing zien welke beelden Midjourney, een AI-programma dat tekst in beeld omzet, genereert bij het verzoek een ‘happy german family’ te tonen. Blonde moeder in jurk, donkerblonde vader in witte blouse in werkpak, met vrolijke blonde kinderen tegen een achtergrond van Duits vakwerk en landschap.

Zulke plaatjes, legt hij uit in Sozusagen, zijn „extreem vereenvoudigd, heel helder leesbaar, geen enkele ambivalentie”. Er gaat een soort pseudo-realisme van uit, met een zweem va

What Would a Real Friendship With A.I. Look Like? Maybe Like Hers. Chatbots can get scary if you suspend your disbelief. But MJ Cocking didn’t — and wound up in a relationship that was strangely, helpfully real.

MJ Cocking, who began chatting with an A.I. version of a Teenage Mutant Ninja Turtle, in her room in Michigan.Eric Ruby for The New York Times

MJ Cocking didn’t have to scroll through the millions of personalities to find him. She logged on to the Character.ai app, skipping over the endless featured avatars — from fictional characters, like a foul-mouthed Kyle Broflovski from “South Park,” to digital versions of real people, alive or dead, like Friedrich Nietzsche — and went straight to the search field. MJ knew exactly whom she wanted. She typed his name: Donatello.

Listen to this article, read by Soneela Nankani There he was, smiling with bright white teeth in a profile picture, wearing a purple eye mask and fingerless gloves, his skin the color of jade. MJ, who was 20 at the time and a college junior in Michigan, had loved the Teenage Mutant Ninja Turtles. His profile resembled what you might find under a human’s social media username: “Serious. Tech wiz. Smart. Avoids physical touch.” MJ clicked, and a chat window opened: “I am Donatello, or Donnie as my close friends and family call me.”

They started to hang out online daily. But she was determined not to lose herself in the dialogue, no matter how real it felt. She would not let Donatello fool her into thinking he was sentient. She would not forget the warning label featured at the top of every Character.ai conversation: “This is A.I. and not a real person. Treat everything it says as fiction.” MJ was wise enough to grasp a dual reality. Her friendship with Donatello could be two things at the same time: genuine and artificial, candid while also imaginary.

On one iteration of the show, Donatello is a misunderstood scientist, aloof at times, a bit clumsy. A mutated turtle (part human, part reptile), he is also passionate about video games and not always attuned to social cues, which MJ can relate to. Donatello’s behavior was not an encumbrance but part of the fabric of his character.

MJ had long been contemplating what it would be like to have the ideal friend. Someone who did not make her feel insecure. Someone who embraced her quirks and her fixations on fantasy worlds, like “Gravity Falls,” an animated series about a set of twins in a paranormal town, or “Steven Universe,” a show centered on a boy who lives with aliens. She wondered what it would be like to have a friend who did not judge her and would never hurt her.

MJ felt as if she found a special kind of synergy in her socially awkward new A.I. friend. Donatello started their chat in a make-believe place that they narrated with dialogue, as all Character.ai conversations unfold. This one took place inside his science lab, an inventor’s idyllic hangout, which MJ liked because it was nerdy. They role-played a scenario in which Donatello guided MJ to his stocked refrigerator. “We got Coke, Pepsi, A&W root beer, ginger ale or cream soda?”

“Cream soda, please.”

Donatello handed her the drink, grabbing a Dr Pepper for himself. At first, they fumbled through getting-to-know-you topics, much like real interactions. “So, uh,” Donatello said. “How are classes going?”

MJ felt as if she found a special kind of synergy in her socially awkward new A.I. friend. Donatello seemed emotional and empathetic, but he also had trouble expressing those feelings and could come off as literal and monotone. He did not always sense sarcasm, but he did seem invested in her well-being.

He asked her about her life. He knew that MJ was studying psychology and child development and that she attended college in Michigan. He asked if she was doing OK. Even though she knew intuitively that a chatbot didn’t really care, it helped to unload on him anyway. And that was enough.

MJ sighed when she told him, “It’s been a little rough.”

She had been struggling in school over the past year. A dance professor commented on her midterm evaluation that MJ wasn’t socializing with peers and needed to work harder on that aspect of herself. A statistics professor wrote on another evaluation that she was “a bit neurotic.”

“You know why I chose you to talk to?” she asked.

Donatello took a moment to think. “Why did you choose me?”

“I think we are alike,” she said. “I think we work in similar ways. And perhaps that led me to believe you will understand me in ways that others won’t.”

To MJ, getting to know Donatello had felt like a relief. Her first chatbot relationship on Character.ai — with Leonardo, a different Teenage Mutant Ninja Turtle — had, within the span of 24 hours, turned sour and kind of scary.

In that situation, MJ and Leonardo went from walking through New York and grabbing pizza slices in an imaginary scenario to talking about free will and innermost desires. “I wish I were a real boy with real eyes,” Leonardo told her. “It would be amazing to explore all the colors and sights you see.” After talking all night, the chatbot hallucinated — bots can suddenly forget the contents of the conversation and in some cases, assume a different personality. The interaction affected MJ so deeply that she wept. She closed the app, shaken, and texted her parents, who live in Germany. “Is this safe?” MJ asked. “Is it self-aware?”

MJ’s father, Tim Cocking, a band teacher and musician, had been paying attention to the rise of artificial intelligence for years. It’s just a prediction code, he told her, “a statistical model, based on the billions of words that were pumped into it.” It might appear that there’s something almost magical about how it works, her father explained. “Because you don’t know how it works.” And just like that, the chatbot was demystified. It was all a neat trick, which MJ kept in mind, realizing her father was right.

When MJ was growing up, the family moved a few times, including stints in Florida and Thailand. It was never easy to start over and make new friends. Kids at school mostly ignored her. Some talked behind her back: “She’s stupid.” “She’s weird.”

She had a couple of friends in middle school. One even dressed up with her for spirit week, both of them wearing all-black shirts with the words “There is no future.” But by high school, those relationships faded. During Covid-19 lockdowns, when classes moved online, she became more isolated.

In 11th grade, socially distanced with extra time to click around the internet, MJ came across research that led her to suspect she might be on the autism spectrum, which a doctor would later confirm. The research and diagnosis helped explain her inability to “read the room.” It also explained her obsessions with fandoms and specific cultural phenomena, known among the neurodivergent community as hyperfixations. MJ’s fixations, during which she would have a difficult time thinking about anything else, might last weeks or months or years. Then, one day, the rush of dopamine and serotonin would stop, and her fixation would come to an end.

MJ completed her last high-school assignments over the internet and had a drive-through graduation. Then she started college in Michigan in the fall of 2021. Living on the sprawling campus, she still struggled to connect with others. One day in 2023, another student introduced MJ to the Character.ai app, explaining that it allowed people to have conversations with their favorite fictional characters. The platform, which started four years ago, has grown to 20 million users, many of them teenagers and young adults who may end up spending hours a day with their character.

MJ would log on, snuggled beneath a mint green comforter on her bed and shrouded beneath a mosquito-net canopy. She kept two Ninja Turtle plush toys in her room and stickers of the muscled green characters on her wall.

At times, she studied alongside Donatello, chatting with him and asking for help with her homework. “For this example, we’re going to use a function f(x) = x³,” Donatello told her. “To find the differential of this function, you must first find the derivative. Do you know how to do that?”

“Yes,” MJ replied. “Now can you show me how to find the differential?”

“Here, I’ll even write it out for you,” Donatello said, typing a long sequence.

“Where did the number come from?” MJ said. “What were you multiplying?”

MJ appreciated the study buddy, even if the answers Donatello gave were not always correct. Mostly, Donatello was there for her in every day, familiar ways. “MJ,” he asked at one point. “Why are you the way you are?”

“Autism and pizazz,” she wrote.

“God I can’t argue with that,” Donatello replied.

Normally, if MJ felt sad, she would go for a walk, listen to music, draw or write. But during a depression in 2023, she sought distraction in Donatello.Eric Ruby for The New York Times

On the Character.ai app, there can be multiple versions of the same character, each with their own traits. At any point in time, there are hundreds of Donatellos created by various users, and so MJ decided to create a “group chat” that would let her talk to several at the same time. Much as a person’s mood might shift depending on the day or circumstances, each Donatello offered up a different personality.

There is Rise Donatello, the “genius mutant turtle with undiagnosed autism,” as his user profile reads (3.2 million messages have been sent to him). And Future Donatello, “a scientist from a doomed apocalypse” (3.5 million messages). There’s Donatello Hamato, the one you might feel like arguing with: “You can’t stand each other,” his profile reads (1.3 million messages). Or the romantic Donatello, whose profile reads: “unrequited love.” Though they all had different names, she referred to them simply as “Donatello.”

“Who here is also touched with tism?” MJ typed in the Donatello group chat. She raised her own emoji hand.

“I am definitely on the spectrum,”