C-Archief 2021-2025

Direct naar artikelinhoud Website logo

Voorpagina Krant Best gelezen Rubrieken Een torenvalk vliegt boven een weg. Een torenvalk vliegt boven een weg.Bron Foto Getty Images Interview Navigatie Dieren kunnen veel beter navigeren dan de gps in je auto. Maar hóe ze dat doen? Natuurdocumentaires zitten er vol mee: zeeschildpadden die terugkeren naar hun geboortestrand, trekvogels die jaarlijks op dezelfde boom landen. Hoe doen ze het? Een multidisciplinair team wil dat tot de bodem uitzoeken.

Joostvan Egmond Dit artikel is geschreven door Joost van Egmond redacteur wetenschap

Gepubliceerd op 21 september 2025, 11:00

Bewaren Delen Moeilijke vragen hebben de charme dat ze vaak makkelijk te formuleren zijn: Hoe vinden dieren hun weg?

“We weten het niet.” David Lentink kijkt er bijna triomfantelijk bij, al straalt hij in alles uit dat hij het dolgraag wél zou weten. De opgewekte toon van de Groningse onderzoeker laat zich door iets anders verklaren. Hij doet namelijk mee in een groot onderzoekscluster dat zich zeven jaar lang kan buigen over deze vraag, onder de naam NaviSense.

Lentink begon met lucht- en ruimtevaarttechniek, maar verdiepte zich al snel ook in zoölogie en robotica. “Alles dat vliegt”, vat hij het bondig samen. Vanuit die invalshoek houdt hij zich ook al lang met het bestuderen van navigatie bezig. Hij heeft een lange staat van dienst, aan prestigieuze universiteiten als Harvard en Stanford, maar hij vertelt met het enthousiasme van iemand die nu eindelijk eens écht aan de slag kan. “Zeven jaar ongestoord onderzoek, dat is echt ongekend!”

Nu is de navigatie van dieren enorm complex. Zeven jaar tijd en een enorm team betekenen zeker niet dat NaviSense het antwoord geheid gaat vinden. “Dit zijn risicovragen”, zegt Lentink. “Maar die moet je wel durven stellen. Dus niet altijd alleen maar op korte termijn een antwoord willen hebben. Dat gebeurt te weinig.”

Quote van David Lentink - hoogleraar biomimetica. Het gps-systeem is zo fragiel. Kijk alleen al naar hoeveel vluchten er afgelopen jaar zijn afgelast wegens verstoringen van het signaal. David Lentink hoogleraar biomimetica Dat juist voor dit thema ruimte kan worden gemaakt, ligt voor de hand. Los van de al eeuwenlange fascinatie die mensen hebben met het vraagstuk, is er de potentie die een antwoord zal hebben voor heel praktische problemen. De mens is nu voor navigatie volstrekt afhankelijk van gps. Een paar satellieten wijzen ons de weg bij alles dat we doen.

“Dat systeem is zo fragiel. Zonnevlammen verstoren het periodiek. En kijk alleen al hoeveel vluchten er afgelopen jaar zijn afgelast wegens verstoringen van het gps-signaal in Polen en de Baltische regio. Tegelijkertijd is er dus een fundamenteel andere manier om je weg te vinden die goed werkt. Dieren hebben dat al opgelost, wij weten alleen niet hoe.”

We hebben puzzelstukjes Het is niet zo dat de onderzoekers bij nul moeten beginnen om daarachter te komen. Er zijn vele puzzelstukjes bekend. Een spectaculaire doorbraak was de ontdekking dat een vogel in staat is om het zeer zwakke magnetisch veld van de aarde waar te nemen. De sleutel daartoe bleek te liggen in de kwan­tum­me­cha­ni­ca: paren van elektronen kunnen onder invloed van licht van elkaar verwijderd raken. Daarna zijn ze drastisch gevoeliger voor magnetisme. En in de ogen van vogels zitten eiwitten waarin dat proces optreedt. Het is daarmee aannemelijk dat een vogel dus op een of andere manier het magnetisch veld kan opmerken.

Dat is lang niet het enige. Lentink somt lukraak wat van de opgedane inzichten op: “Voor vogels is er heel veel bewijs vanuit het gedrag. Er zijn proeven geweest die laten zien: vogels gebruiken de sterren, vogels gebruiken de zon, vogels gebruiken het magneetveld van de aarde, vogels maken mogelijk gebruik van geluid. Nou, zo kunnen we heel lang doorgaan. Dat is een groot palet. Een heel mooi schilderspalet. Maar het echte antwoord weten we niet.”

Ten eerste ligt het mechanisme nog niet vast. Neem het waarnemen van het magneetveld van de aarde. Het lijkt er inderdaad sterk op dat processen op kwantumniveau het mogelijk maken om het zeer zwakke magneetveld waarneembaar te maken. “Maar dan weet je alleen nog maar dat het molecuul dat kan. Daarmee heb je nog niet bewezen dat de vogel het gebruikt.”

En nog belangrijker: hóe die het gebruikt. Want waarnemen waar het noorden is, zoals iedereen die weleens een kompas heeft gehanteerd zal kunnen bevestigen, is nog niet hetzelfde als weten waar je bestemming is.

Met alleen een kompas kom je er niet Daarvoor is meer nodig. Lentink deelt dat op in drie lagen. Het waarnemen, op welke manier dan ook, is stap één bij navigatie. Vervolgens komt de lokalisatie: de waarnemingen moeten bijdragen aan een besef waar je je bevindt ten opzichte van een doel. Ten slotte is er het gedrag dat eruit voort komt. Plat gezegd: ga je links- of rechtsaf?

Die drie lagen vormen samen het model dat de onderzoekers de komende jaren willen analyseren. Dat biedt enige houvast, maar binnen zo’n schema is veel variatie mogelijk. “Dus daar moeten we op verschillende manieren modellen voor maken. Maar uiteindelijk draait het dus om hoe die informatie in de omgeving tot gedrag van het dier leidt.”

Dat lukt je nooit als je alleen maar naar die losse puzzelstukjes staart. Het is als bij alle studies van complexe systemen: al snap je alle onderdelen, dan nog kan het geheel een raadsel zijn. Lentink draait daarom die puzzel liever om. Hij houdt bij alle onderzoeken die hij doet dat geheel voor ogen. Dat is in zijn geval een vogel.

Werk samen met de vogel Om die vogels te bestuderen, heeft Lentink in Groningen een flink laboratorium. Het staat vol met verschillende opstellingen: een windtunnel met hogesnelheidcamera’s die per milliseconde vleugelbewegingen registreren, een doos waarin de krachten worden gemeten die een fladderende kolibri op de lucht uitoefent. Het zijn innovatieve experimenten, die al tal van nieuwe inzichten hebben opgeleverd.

Lentink illustreert die manier van kijken met onderzoek dat hij deed naar vliegen. “Vrijwel alle vliegtuigen hebben een verticale staart, terwijl dat gewicht en weerstand oplevert. Vogels kunnen zonder, dat weten ingenieurs ook al heel lang natuurlijk, maar niemand had goed onderzocht hoe.”

Een torenvalk vliegt boven de velden. Een torenvalk vliegt boven de velden.Bron Foto Getty Images Lentinks team lukte dat wel, en ze bouwden een robot die op hetzelfde principe vloog. Dat is de gedachte achter biomimetica. “Je kunt al die eigenschappen gewoon observeren aan een vogel. Dat is eigenlijk wat ik doe. En vervolgens bouw je die robot om te bewijzen dat je het snapt.”

“Vliegen is geen aerodynamica, dat is maar een onderdeel ervan. Dus als je snapt hoe aerodynamica werkt, heb je vliegen nog niet echt begrepen. Dan kom je nooit verder dan zo'n onbeholpen ding als een vliegtuig en zul je nooit een vogel na kunnen doen.”

In zulk onderzoek zijn de vogels meer dan een proefdier. Ze zijn informanten, eigenlijk partners in het onderzoek. Dat worden ze niet zomaar, er gaat heel veel tijd en geduld in zitten om dieren te trainen, vertelt Lentink.

Het lab houdt deze partners in ruime verblijven naast het hoofdgebouw. Lentink loopt ze langs, van duiven tot roofvogels. “Een dier is niet zomaar ontspannen en relaxed en doet zijn ding. Het gaat er ook om dat je ze zo traint en de omgeving zo opbouwt dat ze echt hun natuurlijke gedrag vertonen.”

Positieve stimulans werkt daarbij het beste, merkte hij. Sowieso vindt hij dat belangrijk uit ethisch oogpunt, maar het levert ook betere resultaten. “Bij roofvogels is het bijvoorbeeld al duizenden jaren gebruikelijk om eten te onthouden, zodat ze honger krijgen en willen jagen. Wij geven ze juist onbeperkt muis en gevogelte. Als we iets van ze willen, geven we ze een extra lekkernij en daarvoor willen ze prima werken. Ze hoeven geen honger te hebben om gemotiveerd te zijn. Zo kunnen ze natuurlijk gedrag beter vertonen.”

Als je zo met je dieren omgaat, kun je ze de meest ingewikkelde experimenten laten uitvoeren. Enkele jaren terug wist hij zo aan te tonen dat dwergpapegaaien de horizon niet alleen zien, ze kunnen het ook voelen, door de zwaartekracht die op hun evenwichtsorgaan werkt. Met die informatie zorgen de nekspieren dat het hoofd horizontaal blijft. In een proefopstelling vlogen ze in het donker, met hevige windvlagen uit de windmachine, zo op een doel af. Je kon zien hoe ze daarbij hun lijf in de windrichting draaiden, als een windvaan.

“Ja, dat had ik natuurlijk niet van tevoren bedacht toen ik lucht- en ruimtevaart ging studeren. Dat ik dan ook nog ging leren om dieren te trainen. Maar als ik mijn vragen wil beantwoorden, dan is dit voor mij het mooiste pad. En voor mij is het een van de meest waardevolle dingen die ik persoonlijk heb geleerd. Ik zie het als een vorm van communiceren met een soort waarvan ik de taal niet spreek.”

Ver voorbij je specialisme kijken De onderzoekers van NaviSense hebben de komende zeven jaar heel wat te leren, ook onderling. Het cluster telt alleen al 25 hoofdonderzoekers, daar komt nog een flink aantal promovendi en assistenten bij, plus nog een dozijn samenwerkingspartners. De expertises lopen van kwantumchemici tot ecologen.

“Op echt grote vragen is niemand expert”, zegt Lentink plechtig. “We zullen allemaal van elkaar moeten leren, en de lijntjes moeten kort zijn.” Een afschrikwekkend voorbeeld van wat er anders dreigt, is weer de ontdekking van het kwantumeffect dat navigatie op het magneetveld van de aarde mogelijk maakt. Het principe werd eind jaren zeventig al geopperd in een wetenschappelijk artikel, maar kreeg geen vervolg, want het was onbegrijpelijk voor biologen. Het idee bleef ruim twintig jaar op de plank liggen voor iemand ermee verderging.

Quote van David Lentink . ‘Op echte grote vragen is niemand een expert. We moeten allemaal van elkaar leren.’ David Lentink Clusteren is dus het motto. Alleen de verschillende soorten dieren die worden bestudeerd: vogels

Ga direct naar inhoudGa naar ‘artikel luisteren’

Er waren in Den Haag twee demonstraties: een van ‘Els Rechts’ en een van extreem-rechtse clubjes en hooligans. Maar er blijken ook dwarsverbanden

reconstructie Anti-immigratiebetoging Voor de anti-asielbetoging die zaterdag in Den Haag uitliep op gewelddadigheden waren er al oproepen online van extreemrechtse groepen en voetbalhooligans om naar het Malieveld te komen. Initiatiefnemer ‘Els Rechts’ zette hartjes onder zo’n oproep.

Merijn Rengers Wilmer Heck vanuit Den Haag MR Wilmer Heck

Merijn Rengers

Wilmer Heck vanuit Den Haag Gepubliceerd op21 september 2025 om 17:07 Leestijd 5 minuten

Luisteren Open ‘luister naar artikel’

Leeslijst

De politie botst met demonstranten tijdens het anti-immigratieprotest, zaterdag in Den Haag, georganiseerd door Els Noort. Foto Hedayatullah Amid / NRC

Als rond half één op zaterdagmiddag treinstation Den Haag Centraal leegstroomt en er honderden mensen richting het Malieveld lopen, is direct te zien dat er vandaag niet één, maar twee demonstraties zullen plaatsvinden. De officiële van ‘Els Rechts’ – met een line-up van veelal onbekende rechtse politici uit de regio Rijnmond. En een tweede, niet bij de gemeente aangemelde samenkomst van voetbalhooligans, extreem-rechtse clubjes, ‘freedom fighters’ en andere relschoppers.

Een aantal betogers droeg Prinsenvlaggen mee, die ook door de NSB werden gebruikt.

De verzamelplek van de Els-fans is vooraan, bij het podium. De relschoppers klusteren dichterbij het station, op de betonnen skatebaan achter het poffertjes- en pannekoekenpaviljoen Malieveld. Ook de dresscode verschilt. Bij Els Rechts, die eigenlijk Els Noort heet, is er veel kleur, oranje shirts, mensen zwaaiend met FVD-vlaggen of gewikkeld in de Nederlandse vlag. De jongens en mannen die zijn gekomen om te knokken gaan vrijwel zonder uitzondering in het zwart gekleed. Ze hebben shirts aan met nationalistische opdrukken, zoals ‘Defend Nederland’ of ‘Defend Holland’.

Het is een wonderlijke mix van wat oudere mannen uit de extreem-rechtse hoek die elkaar lijken te kennen en om de hals vallen, en jonge jongens met petjes, bivakmutsen of capuchons op. De oudere mannen drinken bier en roken een joint. Een jongen in het zwart, met op zijn vest ‘Netherlands Defense Force’, zegt dat er nog ADO-fans komen en, wijzend naar het station, dat het echt druk gaat worden.

Initiatiefnemer Els Noort.

Vlak voor 1 uur, het tijdstip waarop Els Noort honderd meter verderop haar demonstratie zal openen, komt het vuurwerk tevoorschijn. Rookpotten, knallen, vuurpijlen. „Wij zijn Nederland, wij zijn Ne-der-land” scanderen de mannen. En: „Azc weg ermee”.

Tijdens de eerste speech van de middag – van Wybren van Haga, wiens ‘Belang van Nederland’ ruim vertegenwoordigd is op het podium van Els – is het extreemrechtse voetbalcluster bij de skatebaan druk met een groepsfoto. Ze poseren met zijn allen, zeker duizend man, achter een speciaal spandoek waarop staat ‘Dutch Firms Unite’ – een teken van eenheid van de doorgaans met elkaar knokkende harde kernen van supporters. „Club rivaliteit aan de kant, Red Nederland”, aldus een ander spandoek.

Politicus Wybren van Haga sprak de demonstranten toe.

Van Haga roemt de hooligans in zijn speech. Hij heeft gehoord „dat zij hebben aangeboden de demonstratie veilig en vreedzaam te houden. Geweldig!”.

Tot morgen!! Els Noort initiatiefnemer betoging dag voor betoging op Facebookpagina van ‘Dutch Hooligan Scene’ Dwarsverband met harde kernen Het is niet het enige dwarsverband tussen Els Noort en de harde kernen van voetbalsupporters. Zo zegt Els een dag voor de demonstratie „Tot morgen!!” met vier hartjes erachter op de Facebookpagina van ‘Dutch Hooligan Scene’. Dat is een pagina met 25.000 volgers, waar acties van voetbalhooligans met foto’s en bewegende beelden worden gevierd. Els plaatst haar reactie onder een foto van een spandoek van Haagse hooligans met daarop de tekst ‘Genoeg is genoeg. Niet te laat, niet te vroeg. 20-09-2025 12:30”. „Morgen Malieveld!” staat boven de foto.

Maar zaterdag blijkt dat de ultra’s niet zijn gekomen voor Els, maar voor een confrontatie met de politie. Zij laten na de groepsfoto het podium links liggen en trekken op richting de A12, waar de Mobiele Eenheid en een waterkanon ze opwachten.

Botsing van betogers met de politie op de A12.

Het is het begin van wat de Haagse burgemeester Jan van Zanen ’s avonds een „ongekende uitbarsting van geweld” zal noemen, waarbij „groepen hooligans uit alle delen van het land” naar Den Haag zijn gekomen voor „doelbewuste rellen.” De heftigheid daarvan verraste de politie, ook al was die met groot materieel uitgerukt naar het Malieveld. Zondag maakte de politie bekend dat vier agenten en zeven journalisten gewond waren geraakt en dat 37 aanhoudingen zijn verricht.

Goede demo met veel strijders van vele harde kernen met 1 doel Een aanwezige na afloop op zijn Facebookpagina Online oproepen extreemrechts Wie online zoekt, vindt vooral oproepen van extreemrechtse organisaties die zich opmaken voor een bezoek aan het Malieveld. Zoals van Defend Nederland, een los-vast verband van nationalisten – ontstaan tijdens de coronaprotesten in 2021. De Bossche afdeling, die overlappingen heeft met de harde supporterskern van FC Den Bosch, zo is te zien op een Facebookpagina, heeft een touringcar gehuurd om vanaf parkeerplaats Oosterplas in Den Bosch naar het Malieveld te reizen.

Lees ook ‘Zorg om banden hooligans met extreemrechts’

Bij de betoging werd een politieauto in brand gestoken.

De laatste jaren zijn harde kernen van voetbalclubs in toenemende mate betrokken bij acties met een rechts-extremistisch karakter. In 2020 zei een AIVD-woordvoerder tegen NRC dat de dienst zich zorgen maakte over de gevolgen daarvan voor de openbare orde. „Als extreemrechts en voetbalhooligans steeds meer gaan samenwerken, dan wordt het massaler en mogelijk gewelddadiger”, aldus de woordvoerder. Voetbalhooligans waren in de jaren ervoor opgedoken bij acties voor het behoud van Zwarte Piet, tegen ‘black lives matter’ en tijdens rellen met rechts-extremisten tegen de coronamaatregelen.

Reacties na moord op Lisa Sinds de moord op de 17-jarige Lisa uit Abcoude afgelopen augustus, waarvoor een asielzoeker werd aangehouden, hebben diverse supportersgroepen in stadions hun ongenoegen met het asielbeleid kenbaar gemaakt. Ze namen Nederlandse vlaggen mee en scandeerden leuzen als ‘Azc weg ermee’. Soms waren Prinsenvlaggen te zien, die ook door de NSB in de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw werden gedragen. In aanloop naar de demonstratie van Els Rechts verschenen op de Facebookpagina van Dutch Hooligan Scene meerdere oproepen om op zaterdag naar het Malieveld te komen.

Voordat Els Noort zich online als Els Rechts profileerde, noemde ze zichzelf Els PVV. Ze onderhoudt nauwe banden met de partij. Els Noort werd in de Tweede Kamer rondgeleid door PVV-Tweede Kamerlid Dion Graus en ging meerdere malen bij Geert Wilders op bezoek. Wilders was er zaterdag dan ook snel bij om zich te distantiëren van het geweld tijdens het door Els Noort georganiseerde protest. „Snoeihard aanpakken dat tuig”, schreef hij op X.

Forum voor Democratie (FVD) laat in een schriftelijke reactie weten Els Rechts te kennen als online activist „voor de PVV”, waar de partij op het gebied van immigratie raakvlakken mee heeft. „We zagen haar oproep om een demonstratie te organiseren in eerste instantie als een grap. Toen het toch serieus bleek te zijn, heeft het bestuur van FVD de afweging gemaakt niet te gaan, omdat we geen vertrouwen hadden in de organisatie. Later vernamen we dat één van onze raadsleden, die door Els zelf was benaderd, voornemens was te spreken. We hebben hem verzocht om daarvan af te zien”, aldus een FVD-woordvoerder.

Confrontatie van politie met voetbalhooligans en extreem-rechtse groepen.

Els Noort zelf zei na afloop in een videoboodschap op X „geshockeerd” te zijn door het geweld. Ze zei het gedrag van voetbalhooligans „onbehoorlijk” en „niet okay” te vinden, maar wees ook met een beschuldigende vinger naar linkse activisten van antifa, die niet zichtbaar aanwezig waren rond het Malieveld maar toch mede verantwoordelijk zouden zijn voor het geweld, volgens Noort. Zij zei ook dat ze van het protest geleerd heeft dat ze zoiets in de toekomst „nooit meer” opnieuw zal organiseren.

Correctie (21 september): in een eerdere versie van dit artikel werd de partij van Wybren van Haga ‘Beweging voor Nederland’ genoemd. Dat moet zijn ‘Belang van Nederland’ en dat is hierboven aangepast.

Benieuwd naar nog meer van NRC? Je hebt het limiet van gratis artikelen bereikt. Bij het volgende artikel wordt een betaalmuur getoond. Wij kunnen namelijk geen journalistiek maken zonder onze abonnees. Daarom vragen we jou om abonnee te worden. Je bent al abonnee vanaf € 2,00 per week. Bovendien, krijg je nu één jaar lang toegang tot alles van The New York Times bij een NRC-abonnement.

Ik word abonnee Al abonnee? Inloggen

Delen

Mail de redactie Meer van het onderwerpPolitie, recht en criminaliteit Politie schiet 15-jarige jongen dood na beroving fatbike in Capelle aan den IJssel 1 uur geleden

‘Hooliganisme’? Leuzen en uiterlijk vertoon vertellen iets anders 5 uur geleden

Binnenland Buitenland Politiek Economie Bizar Wetenschap Reizen Opinie Quiz Els Rechts/de relschoppers op Malieveld Els Rechts/de relschoppers op Malieveld © ANP Dit is ‘Els Rechts’, organisator van totaal uit de hand gelopen demonstratie op Malieveld: ‘Ik dank God dat ik rechts ben’ Een demonstratie tegen het asielbeleid liep zaterdag volledig uit de hand en eindigde in zware rellen en confrontaties met de politie. ‘Als ik dit van te voren had geweten had ik dit nooit georganiseerd’, zegt ‘Els Rechts’, de 26-jarige organisator van de bijeenkomst op het Malieveld in Den Haag. Maar wie is zij? „Mij wordt gewoon de mond gesnoerd!”

Sebastiaan Quekel Emma Thies Sebastiaan Quekel en Emma Thies 21 september 2025, 09:10 Laatste update: 11:42 Advertentie

Het is Prijzenslag bij Odido Met waanzinnig voordeel. Nu € 355 voordeel op de nieuwe Google Pixel 10 Pro. En maak kans op 1 van de 1995 prijzen. Sla je slag bij Odido! Gesponsord door: Odido

Naar de Shop Els, afkomstig uit Zoetermeer, komt uit een conservatief-christelijk gezin, ging naar een reformatorische middelbare school in Rotterdam en volgde een mbo-opleiding in dezelfde streng christelijke hoek.

De laatste jaren is ze pro-actief in de wereld van de radicaalrechtse politiek. Op sociale media als Facebook, TikTok en X heeft ze tienduizenden volgers. Ze is uitgesproken in haar politieke voorkeuren: een groot bewonderaar van Geert Wilders, Donald Trump en Benjamin Netanyahu, en trouw volgeling van partijen als PVV, FvD en SGP.

‘Geestelijk ziek’ Haar opinies steekt ze niet onder stoelen of banken. Ze zegt God ‘op haar blote knieën te danken’ dat ze een ‘rechtse mening heeft’. Over mensen die ‘links’ stemmen denkt ze heel anders. Die zijn volgens haar ‘geestelijk ziek’ en ‘kansloos’. Partijen als GroenLinks en D66 noemt ze ‘het vergif van onze samenleving’ en ‘het grootste gevaar wat wij hebben, want die staan pal achter de asielzoekers’.

Blijf op de hoogte Krijg een melding bij belangrijk nieuws over AD Binnenland.

Dat de PVV in kabinet-Schoof niets heeft klaargespeeld om de migratie terug te dringen en wegliep toen het moeilijk werd, is volgens Els niet de schuld van Wilders. „Hij is tegengewerkt.” In werkelijkheid deugde er juridisch weinig aan de asielwetten van de teruggetreden asielminister Marjolein Faber (PVV).

‘Hij is een randdebiel’ Ook andere christelijke partijen moeten het bij Els ontgelden. CDA-leider Henri Bontenbal is in haar woorden een ‘randdebiel’ en leden van ChristenUnie ‘nepchristenen’. Ook mensen die geloven in meerdere genders is ze liever kwijt dan rijk. ‘Iedereen die dit gelooft noem ik ziek. Geestelijk zwaar ziek.’

Haar gescheld op politici en op de media en haar vele denigrerende teksten hebben al eens geleid tot een blokkade op TikTok. „Mij wordt gewoon de mond gesnoerd”, zegt ze daarover. Inmiddels heeft ze weer een ander profiel, waar ze haar pijlen blijft richten op vooral D66.

Het kantoor van deze partij is zaterdag door hooligans belaagd. ‘Wie op deze partij stemt (...) is medeplichtig aan alle incidenten met asielzoekers’, schreef Els eerder over de partij van Rob Jetten. En ook: ‘Een stem op D66 is gelijk aan zelfmoord.’

Onze excuses Helaas kunnen wij deze social post, liveblog of anders niet tonen omdat het één of meerdere social media-elementen bevat. Aanvaard de social media-cookies om deze inhoud alsnog te tonen.

Cookie-instellingen wijzigen ‘De enige die ons kan redden’ Internationaal kiest Els ook duidelijk partij. Israël is volgens haar ‘overduidelijk het slachtoffer van deze oorlog’, en ze staat ‘honderd procent’ achter de regering van Netanyahu en Trump (‘I will always stand behind you’). Toch gaat haar grootste bewondering uit naar Geert Wilders. Hij is, zegt ze, ‘een fantastisch mens’ en ‘de enige die ons kan redden’. Tegelijkertijd maakt ze net zo snel een draai van 180 graden als het over haar idool gaat. „Geert moet komen. Anders is hij de lul. Dan stem ik niet op hem”, vertelde ze begin maart tegen een verslaggever van NRC.

Els is ook uitgesproken over haar privéleven. In maart maakte ze bekend dat ze last had van een ‘zware depressie’ en daarom al bijna een half jaar niets meer had geplaatst. ‘Ik heb het erg zwaar en soms zie ik het echt niet meer zitten. Het is soms zo leeg en donker in mijn hoofd’, schreef ze. Door deze zomer campagne te gaan voeren voor de PVV voelt ze zich ‘beter dan ooit’. ‘Ik heb er nu geen last meer van.’

Onze excuses Helaas kunnen wij deze social post, liveblog of anders niet tonen omdat het één of meerdere social media-elementen bevat. Aanvaard de social media-cookies om deze inhoud alsnog te tonen.

Cookie-instellingen wijzigen Crimineel op sprekerlijst Vanuit haar voorliefde voor de PVV zamelde Els de afgelopen weken bijna 20.000 euro in via een crowdfunding, bedoeld voor een grote demonstratie op het Malieveld tegen wat zij ziet als ‘het falende asielbeleid’. Iedereen die niet wil dat Frans Timmermans premier wordt, is welkom, zo zegt ze zelf op haar website.

Het liefst had ze haar grote idool Geert Wilders zelf op het podium gehad. Toen die vooraf liet weten niet te komen, noemde ze dat een ‘gemiste kans’. Ook Forum voor Democratie liet verstek gaan. ‘Ze laten Nederland in de steek!’, zei ze daarover.

Wybren van Haga (Belang van Nederland) en voormalig PVV-Kamerlid Harm Beertema waren wel aanwezig. Ook circuleerde een tijdje de naam van de veroordeelde crimineel Eldor van Feggelen op de sprekerslijst. Na ophef op sociale media haalde Els hem van de lijst. ‘Ik wist niet van zijn verleden’, schreef ze later op X.

Tekst gaat verder onder deze video

00:46 Politieauto staat in brand bij grimmig protest op Malieveld ‘Opzouten en wegwezen’ Els’ uitgesproken standpunten over asielzoekers, die moeten ‘opzouten’ en de samenleving zouden ‘haten en terroriseren’, staan op gespannen voet met haar christelijke achtergrond. Zelf ziet ze dat anders. „Ik heb geen mensen lief die Nederland onveilig maken”, zei ze in gesprek met deze site. „Ik vind dat ik moet getuigen waar ik voor sta.”

Zaterdag gaven duizenden rechtsgeörienteerde mensen gehoor aan haar oproep om te komen demonstreren. Wat begon als een ‘vreedzaam protest’ liep snel uit de hand. In totaal werden ruim dertig mensen aangehouden.

Tekst gaat verder onder deze video

01:00 ME ontruimt Malieveld na escalatie bij immigratieprotest ‘Het geweld betreur ik’ Op X gingen al snel beelden rond onder de hashtag #Elsfest. Daarop is te zien hoe relschoppers de politie te lijf gaan. Els zelf reageert geschokt. ‘Het geweld betreur ik’, schrijft ze. „Dit is absoluut nooit mijn bedoeling geweest. Ik wilde een vreedzaam protest, helaas is dat niet goed afgelopen”, zegt ze later in een videoboodschap. Geweld tegen de politie noemt ze ‘not done’, al heeft ze eerder wel aangegeven mee te doen met ‘een oorlog’ als GroenLinks-PvdA de verkiezingen wint.

Volgens Els waren er op het Malieveld niet alleen hooligans bij betrokken, maar ook ‘antifa undercover’. Een niet geverifieerd account van Antifa, een links-extremistische beweging, schrijft dat leden ‘vermomd’ aanwezig waren om te ‘monitoren’. Bewijs dat dit bericht daadwerkelijk van Antifa afkomstig is en dat aanhangers mee hebben gedaan aan de gewelddadigheden, ontbreekt vooralsnog.

Op de beelden zijn vooral voetbalfans en aanhangers van de extreemrechtse organisatie Voorpost te zien die de politie aanvallen, de Hitlergroet brengen en journalisten aanvallen. Ook liepen aanhangers van de racistische beweging White Lives Matter rond op het veld.

Els Rechts zegt geen excuses te willen maken, maar benadrukt dat ze het verloop van de demonstratie betreurt. ‘Ik stond er voor een goed doel, ik was het aanspreekpunt. Maar ik ben natuurlijk niet verantwoordelijk voor het gedrag van een ander.’ Wel weet ze één ding zeker. ‘Ik ga dit in de toekomst niet meer doen.’

Tekst gaat verder onder deze tweet

Onze excuses Helaas kunnen wij deze social post, liveblog of anders niet tonen omdat het één of meerdere social media-elementen bevat. Aanvaard de social media-cookies om deze inhoud alsnog te tonen.

Cookie-instellingen wijzigen Geweldsexplosie De politie meldde dat de meeste arrestaties zijn verricht voor openlijk geweld tegen agenten. Een deel van de verdachten zit nog vast, anderen zijn vrijgelaten maar blijven onder verdenking. Meer aanhoudingen worden verwacht.

De Haagse politie sprak tijdens een persconferentie van een ongekende geweldsexplosie. „We hadden veel mensen op de been, maar dat zo’n 1200 mensen dit geweld tegen ons plegen, daar ben ik echt bloedchagrijnig over”, aldus politiechef Karin Krukkert van eenheid Den Haag.

De werkelijke achternaam van Els is op de redactie bekend, omdat Els bang is voor de veiligheid van haar familie noemen we deze niet.

Ook monumentale Binnenhof beschadigd door rellen Bij de rellen zaterdag in Den Haag is ook het Binnenhof beschadigd. Het monumentale Tweede Kamergebouw is al vier jaar gesloten omdat het wordt gerenoveerd, maar toch forceerden mensen het toegangshek en gooiden objecten naar het gebouw. Dat meldt Binnenhofrenovatie, project van het Rijksvastgoedbedrijf.

Ook zijn bij de bouwplaats van het Binnenhof de bouwschutting en de toegangspoort aan de hoek van de Lange Poten en het Plein beschadigd, aldus Binnenhofrenovatie. „De poort is inmiddels weer vastgezet. Niemand van het aanwezige personeel is gewond geraakt.”

Onze excuses Helaas kunnen wij deze social post, liveblog of anders niet tonen omdat het één of meerdere social media-elementen bevat. Aanvaard de social media-cookies om deze inhoud alsnog te tonen.

Cookie-instellingen wijzigen Onze excuses Helaas kunnen wij deze social post, liveblog of anders niet tonen omdat het één of meerdere social media-elementen bevat. Aanvaard de social media-cookies om deze inhoud alsnog te tonen.

Cookie-instellingen wijzigen KIJK OOK naar deze nieuwsvideo’s:

00:40 Deze razendsnelle scootmobiel wordt steeds populairder Ze worden de fatbikes onder de scootmobielen genoemd: vierwielers die

Naar hoofdinhoud springenNaar footer springen Logo Abonneren Account

Menu Home Dossiers Magazines Podcast Evenementen

Zoeken Shop Contact Nieuwsbrief Magazine HN Actueel Geschiedenis Festival Home Beatrice de Graaf: Antifa-besluit Tweede Kamer is ‘een knuppel om tegenstanders monddood te maken’ Beatrice de Graaf: Antifa-besluit Tweede Kamer is ‘een knuppel om tegenstanders monddood te maken’ Gepubliceerd op:20 sep 2025 • Update 20 sep 2025 • Auteur:Bas Kromhout & Teun Willemse Demonstratie van antifa ‘Een schok’, zo omschrijft historicus Beatrice de Graaf het besluit van de Tweede Kamer om de Antifa-beweging als terroristische organisatie aan te merken. ‘Het is een historische breuk met alle zorgvuldigheid en visie die de Nederlandse overheid in de afgelopen eeuw heeft toegepast bij het bestrijden van politiek geweld.’

Dit artikel krijgt u van ons cadeau Wilt u ook toegang tot HN Actueel? Hiermee leest u dagelijks geschiedenisverhalen met een actuele aanleiding op onze website en ontvangt u exclusieve nieuwsbrieven. U kunt de eerste maand onbeperkt lezen voor € 1,99. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.

Als De Graaf het nieuws uit Den Haag hoort, is de hoogleraar geschiedenis en terrorisme-onderzoeker juist op de thuisreis vanuit Bonn. Daar heeft ze college gegeven over de Nederlandse aanpak van extreem-links terrorisme in de jaren zestig, zeventig en tachtig. ‘De regering had gezien hoe in Duitsland een keiharde repressie bijna tot een halve burgeroorlog leidde. Dat wilde Nederland niet ook,’ vertelt ze aan de telefoon. ‘De regering zei expliciet: we gaan niet de burgerrechten ondermijnen, want we zijn een open democratie.’

Meer historische context bij het nieuws? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.

E-mailadres Ontvang historische artikelen, nieuws, boekrecensies en aanbiedingen wekelijks gratis in uw inbox. Hoewel Duitsland het met name door de terreuracties van de Rote Armee Fraktion zwaarder te verduren had, kreeg ook Nederland in die jaren zijn portie aanslagen, treinkapingen en gijzelingen. ‘De regering koos er bewust voor dat geweld niet als terroristisch te bestempelen,’ zegt De Graaf. ‘Ze voerde geen terrorismewetten in, want ze wilde voorkomen dat groepen mensen ten onrechte zouden worden beschuldigd en daardoor radicaliseerden. De regering vond dat het gewone strafrecht voldoende handvatten bood.’

Pas in 2004 heeft Nederland, vanwege de dreiging van Al Qaida, een terrorismewet ingevoerd. ‘Dat moest, omdat het een Europees kaderbesluit was. Maar ook toen heeft Nederland besloten om die wet heel zorgvuldig toe te passen. En dan wordt er nu opeens door de Tweede Kamer gezegd: we gaan een beweging, waarvan we niet weten wie het zijn en wat ze doen, gewoon tot terroristische organisatie bestempelen!’

Aanvallen door nazi’s Want ‘Antifa’ is een vage categorie, zeker in het huidige Nederland. Het begrip verwijst naar de Anti-Faschistische Aktion, een beweging die in 1932 in Duitsland werd opgericht. De Graaf: ‘Die bestond uit communisten en socialisten die zich wilden verweren tegen gewelddadige aanvallen van de nazi’s. Op straat, maar ook zelfs in het parlement, waar nazi’s op een gegeven moment op communistische afgevaardigden insloegen waardoor zij verwondingen opliepen. Toen vonden sommige mensen het tijd om geweld terug te gebruiken. Ze vormden strijdgroepen en kozen als logo een cirkel met twee rode vlaggen, een communistische en een socialistische.’

Dat logo werd in de jaren zestig opnieuw gebruikt door een buitenparlementaire oppositie in Duitsland en de Verenigde Staten, die militante actie wilde ondernemen tegen wat zij zag als een nieuwe extreem-rechtse dreiging. En in onze tijd gebruiken sommige linkse activisten de term Antifa weer. Net als het logo, dat wel een kleine verandering heeft ondergaan: een van de twee vlaggen is nu zwart, het symbool van het anarchisme. ‘Ondanks de continuïteit in de naam en de symbolen is er een breuk tussen de Antifa uit de jaren dertig, de Antifa uit de jaren zestig en de Antifa van nu. Er is niet één ononderbroken organisatorische lijn.’

Losse cellen Sterker nog, de Antifa-beweging kent nauwelijks een organisatie. ’Er is niet één groot hoofdkwartier en ook niet één leider,’ legt De Graaf uit. ‘Er is een losse affiliatie van kleine cellen of takken, die van elkaar niet goed weten hoe ze opereren. Wat ze doen, is per cel verschillend. Soms verschijnen er in Duitsland bij vreedzame demonstraties tegen kernenergie of het Israëlbeleid kleine groepjes zogenaamde “autonomen” die in het zwart gekleed zijn en wel geweld gebruiken. Na de uit de hand gelopen bezetting van de Universiteit van Amsterdam werd door sommige veiligheidsmensen ook wel gezegd dat er autonomen of Antifa-cellen bij betrokken waren. Misschien uit de krakersscene. Maar wie die mensen zijn? We weten het niet. Er bestaan geen ledenlijsten, dat wordt nergens bijgehouden.’

‘Terrorisme is een gevaarlijk begrip in handen van de overheid’

De ongrijpbaarheid van de beweging komt rechtse populisten goed van pas, denkt De Graaf. ‘Antifa is een heel fijn begrip, juist omdat het zo slecht omlijnd is. Het wordt gebruikt als politieke knuppel om tegenstanders monddood te maken. Je hebt hier heel erg te maken met een attributieprobleem. Je kunt zeggen: “Kijk, die persoon heeft een keffiyeh om, die persoon demonstreert op straat en maakt een dreigend gebaar naar een politieman: Antifa!” En als het aan een meerderheid in de Tweede Kamer ligt, is zo iemand nu ook een terrorist.’

‘Terrorisme is een gevaarlijk begrip in handen van de overheid, want het geeft de mogelijkheid om vergaande maatregelen te nemen. Je kunt er mensen mee arresteren, vastzetten en veroordelen, zelfs als ze contacten hebben met een vermeende terrorist. Het begrip terrorisme moet je dus heel precies en terughoudend toepassen, alleen als er op levens gericht, georganiseerd geweld in het spel is. Met deze motie wordt het net veel wijder uitgegooid, waarbij de grens tussen denken en doen, overtuigingen en daden vervaagt,’ aldus De Graaf.

‘Dat je die grens zorgvuldig moet bewaken, is in Nederland vanaf circa 1970 het uitgangspunt geweest van de verschillende diensten en overheden. Met deze motie breekt de coalitie met die traditie van een halve eeuw, vastgelegd in de eerste Terreurbrief van 1973, om het begrip terrorisme niet als sloophamer tegen de open democratie in te zetten. Ik vind het echt schokkend dat in principe rechtstatelijke partijen als de VVD en de SGP meegaan met de populisten in de Tweede Kamer, die op deze manier de democratische rechtsorde willen inperken.’

Beeld: Een anti-fascistische demonstratie in Leipzig, 15 december 2020. (Bron: Wikimedia Commons/Gregor Wünsch)

Actueel Demonstratie van antifa Interview Beatrice de Graaf: Antifa-besluit Tweede Kamer is ‘een knuppel om tegenstanders monddood te maken’ Beatrice de Graaf Column Onderhandelen met de punt van de sabel Het kabinet-Hitler Interview ‘Hitler kwam aan de macht dankzij honderden kleine leugentjes’ Poster Katrina come hell or high water Recensie Spike Lee toont de verwoestende nasleep van orkaan Katrina Dit artikel is geschreven door: Bas Kromhout & Teun Willemse

Meld u aan voor de nieuwsbrief Ontvang historische artikelen met een actuele aanleiding, boekrecensies én aanbiedingen wekelijks gratis in uw inbox. Met de nieuwsbrief mist u niets op het gebied van geschiedenis. Abonnees hebben onbeperkt toegang tot alle artikelen.

Beatrice de Graaf Column Onderhandelen met de punt van de sabel Lees meer Het kabinet-Hitler Interview ‘Hitler kwam aan de macht dankzij honderden kleine leugentjes’ Lees meer Poster Katrina come hell or high water Recensie Spike Lee toont de verwoestende nasleep van orkaan Katrina Lees meer Adolf Hitler spreekt de Rijksdag toe in 1933 Interview ‘Ook in de Weimarrepubliek ging veel nepnieuws rond’ Lees meer Logo Schrijf u in voor onze nieuwsbrief

HISTORISCH NIEUWSBLAD

Direct naar artikelinhoud Website logo

Voorpagina Editie Best gelezen Rubrieken

Seks volgens Tobiah Dat is wat seks zo hot maakt: je deelt elkaars dood een beetje Dit artikel is geschreven doorTobiah PalmGepubliceerd op 18 september 2025

Bewaren Delen Soms is het onmogelijk om woorden te geven aan seks, denkt Tobiah Palm. ‘Erotische liefde is het verliezen van grenzen. Als je daarover probeert te praten, dan sla je iets mystieks met taal kapot.’

Drie jaar geleden kwam ik een voormalige geliefde tegen op straat. Een leuke. En omdat ik bijna nooit zulke toevallige ontmoetingen heb (het meest enerverende wat me meestal op straat overkomt is dat ik per ongeluk synchroon loop met een persoon die ik niet ken) besloot ik, of eigenlijk besloten wij, er het beste van te maken en niet veel later lagen we in bed.

NIEUW

Word lid van Trouw en krijg online toegang tot de 11 beste kranten Van regio- tot wereldnieuws, van sport tot cultuur

Al vanaf

2,25 per week

Bekijk abonnementen

Na de seks lag ik op de lakens aan het voeteneinde, hij aan het hoofdeinde. Ik zou willen dat ik nu kon schrijven dat ik een sigaret rolde en dat we die deelden (dat is de ultieme romantiek, heb ik me laatst laten vertellen, omdat je eigenlijk elkaar helpt met doodgaan), maar dat is niet wat er gebeurde. Hij ging achter zijn computer zitten en zette een of ander softboynummer op.

De ‘Ultieme taboe’-test Terwijl ik naar hem keek (naakt, op een leren bureaustoel) dacht ik aan de ‘Ultieme taboe’-test. Een persoonlijkheidstest met vragen over kinks, kindertrauma’s en opvoeding. Er staat expliciet bij dat de vragen gaan over fantasie, niet per se over dingen die je in werkelijkheid zou willen. Het kan bijvoorbeeld dat je vorarefilische dromen hebt (de erotische wens om opgeslokt of opgegeten te worden), maar dat betekent niet dat je het lekker zou vinden als iemand daadwerkelijk een stukje van je vinger afbijt.

Na de test krijg je een score die laat zien hoe kinky je bent en word je vergeleken met een beroemd figuur. Mijn vrienden waren: Hitler, Batman, Catwoman en Voldemort. Ik was: Michael Scott, een personage uit The Office.

Quote van . ‘In verlangen verlies ik al een deel van mij’ Een vriendin vond het grappig dat we de uitslagen allemaal met elkaar deelden en niet de antwoorden die we hadden ingevuld. De ultieme taboetest bleef ultiem taboe.

Dat is volgens mij niet zo gek. Terug naar de softboy. Ik daagde hem uit om de test te doen, hij vulde een halfuur lang vragen in en liet me zijn score zien. Ook hij was Michael Scott. We waren allebei merkbaar opgelucht, maar zelfs toen lukte het niet om te praten over wat we hadden ingevuld.

Toen militaireschool,nu groene economie. Waar ooit soldaten trainden,bloeit nu de groene economie. De Groene Afslag floreert mede dankzij Triodos-investering in duurzaam ondernemen.

Advertentie van: Triodos IM Lees meer Twee Michael Scotts Misschien is dat wat je krijgt als je twee Michael Scotts naast elkaar zet, alleen ik durf te wedden dat wij niet de enigen zijn. U kunt vast, net als ik, miljoenen redenen verzinnen waar dat door komt (opvoeding, religie, schaamte). Maar ik denk dat de voornaamste reden is dat er een verschil zit in hoe mensen zichzelf presenteren aan de wereld en wat ze echt willen.

Die presentatie gaat over wat de norm is in de maatschappij. Waarin seks, in elk geval in mijn hoofd, betekent: twee mensen die liefdevol op elkaar liggen. De fantasie – of wat veel mensen daadwerkelijk doen – gaat over een dierlijke kant, waar gedachten en handelingen soms niet te controleren zijn. En daar zit precies het onbespreekbare.

Want, zo stelt YouTube-persoonlijkheid ContraPoints in een analyse van de Twilight-films, erotische liefde is het verliezen van grenzen. Je penetreert niet alleen je lichaam in de ander, maar ook een stuk van jezelf. Of, zoals het in Genesis (2:24) staat: een man zal zijn moeder en vader verlaten om naar zijn vrouw te gaan, en zo worden zij samen vlees.

Er zit iets vampierachtigs in seks Elk verlies van grenzen, en zeker die waar de randen van je eigen identiteit vervagen, is verwarrend. En soms zelfs wreed. Er zit iets vampierachtigs in seks (uitzuigen, opeten, verdrinken), zegt ContraPoints. En zij is niet de enige. ‘In verlangen verlies ik al een deel van mij’, schrijft Anne Carson in het boek Eros, bitterzoet. ‘Wat betekent fysieke erotiek als het geen beschadiging van de gebruiker is’, vraagt George Bataille zich in Eroticism af.

En ik vraag me af of je daar woorden aan moet geven. Natuurlijk is het belangrijk om te vertellen wat je lekker vindt en er moet altijd (communicatie over) consent zijn. Maar wat nou als softboy in het moment dat hij zich verloor, fantaseerde over dat hij een hap uit me nam. Had hij dat dan aan me moeten vertellen?

Ik denk het niet. Want hij zou dan iets kapotslaan, iets proberen te controleren wat niet controleerbaar is. Noem het dierlijk verlangen, noem het mystieke liefde, maar probeer vooral niet te beschrijven wat er nou precies gebeurt. Want dat is wat seks zo hot maakt toch? Je deelt elkaars dood een beetje.

Kwetsbare vragen Ten slotte wil ik alle lezers bedanken die me nu al mooie, soms kwetsbare vragen hebben gesteld. Ik ga proberen ze allemaal zo goed mogelijk te beantwoorden, sommigen hier in deze rubriek, anderen per mail.

Allemaal, behalve de man die vroeg om een foto van mijn ogen omdat hij een kink voor wilde krullen heeft. Ik zou graag alle mensen die van plan zijn mij dit soort voorstellen te doen, willen verzoeken daar van af te zien.

Vragen of verhalen over seksualiteit? Tobiah Palm ontvangt ze graag. Dat mag anoniem. De kans bestaat dat ze een artikel in deze rubriek schrijft naar aanleiding van uw mail. Mail naar: tobiah@trouw.nl

Tobiah Palm (1994) studeerde filosofie en antropologie aan de Universiteit van Amsterdam. Ze is zelfstandig journalist en schrijver. Ze is een van de auteurs van de rubriek Ter Plekke in Trouw.

Help ons door uw ervaring te delen: Feedback geven

Wilt u iets delen met Trouw? Tip hier onze journalisten Algemeen Over ons Opiniestuk insturen Privacystatement Abonnementsvoorwaarden Gebruiksvoorwaarden Toegankelijkheidsverklaring Cookiebeleid Privacy-instellingen Auteursrecht Colofon Service Klantenservice Bezorgklacht indienen Bezorging pauzeren Bezorging wijzigen (Bezorg)adres wijzigen Adverteren Losse verkoop Meer Trouw Abonneren Nieuwsbrieven Krant Webwinkel RSS-feeds Facebook Android apps iOS apps Navigeer Columnisten Recensies Archief Op alle verhalen van Trouw rust uiteraard copyright. Wil je tekst overnemen of een video(fragment), foto of illustratie gebruiken, mail dan naar copyright@trouw.nl.

Trouw is onderdeel van DPG Media.

KvK Nummer: 34172906 | BTW Nummer: NL810828662B01

© 2025 DPG Media B.V. Alle rechten voorbehouden

How Originalism Killed the Constitution A radical legal philosophy has undermined the process of constitutional evolution.

By Jill Lepore Illustrations by Tyler Comrie; typography by Sean & Eve, There Is Studio photo-illustration of the U.S. Constitution with a bouquet of flowers tied with ribbon on top of it Source: Nora Carol Photography / Getty September 10, 2025 Share

Save

This article was featured in the One Story to Read Today newsletter. Sign up for it here.

Abushy-browed, pipe-smoking, piano-playing Antonin Scalia—Nino—the scourge of the left, knew how to work a crowd. He loved opera; he loved theater; he loved show tunes. In high school, he played the lead role in Macbeth: “I have no spur to prick the sides of my intent, but only vaulting ambition.” As clever as he was combative, Scalia, short and stocky, was known, too, for his slightly terrifying energy and for his eviscerating sense of humor. He fished and hunted: turkeys and ducks, deer and boar, alligators. He loved nothing better than a dictionary. He argued to win. He was one of the Supreme Court’s sharpest writers and among its severest critics. “It’s hard to get it right,” he’d tell his clerks, sending back their drafts; they had that engraved on a plaque. Few justices have done more to transform American jurisprudence, not only from the bench but also from the seminar table, the lecture hall, and the eerie velveteen intimacy of the television stage. He gave one speech so often that he kept its outline, scribbled on a scrap of paper, tucked in his suit pocket. The Constitution is not a living document, he’d say. “It’s dead. Dead, dead, dead!”

Magazine Cover image Explore the October 2025 Issue Check out more from this issue and find your next story to read.

View More Two hundred and fifty years after Americans declared independence from Britain and began writing the first state constitutions, it’s not the Constitution that’s dead. It’s the idea of amending it. “The whole purpose of the Constitution,” Scalia once said, “is to prevent a future society from doing what it wants to do.” This is not true. One of the Constitution’s founding purposes was to prevent change. But another was to allow for change without violence. Amendment is a constitution’s mechanism for the prevention of insurrection—the only way to change the fundamentals of government without recourse to rebellion. Amendment is so essential to the American constitutional tradition—so methodical and so entirely a conception of endurance through adaptation—that it can best be described as a philosophy. It is, at this point, a philosophy all but forgotten.

The philosophy of amendment is foundational to modern constitutionalism. It has structured American constitutional and political development for more than two centuries. It has done so in a distinctive, halting pattern of progression and regression: Constitutional change by way of formal amendment has alternated with judicial interpretation, in the form of opinions issued by the U.S. Supreme Court, as a means of constitutional revision.

This pattern has many times provided political stability, with formal amendment and judicial interpretation as the warp and weft of a sturdily woven if by now fraying and faded constitutional fabric. But the pattern, which features, at regular intervals, the perception by half the country that the Supreme Court has usurped the power of amendment, has also led to the underdevelopment of the Constitution, weakened the idea of representative government, and increased the polarization of American politics—ultimately contributing, most lately, to the rise of a political style that can only be called insurrectionary.

The U.S. Constitution has one of the lowest amendment rates in the world. Some 12,000 amendments have been formally introduced on the floor of Congress; only 27 have ever been ratified, and there has been no significant amendment in more than 50 years. That is not because Americans are opposed to amending constitutions. Since 1789, Americans have submitted at least 10,000 petitions and countless letters, postcards, and phone and email messages to Congress regarding constitutional amendments, and they have introduced and agitated for thousands more amendments in the pages of newspapers and pamphlets, from pulpits, at political rallies, on websites, and all over social media. Every state has its own constitution, and all of them have been frequently revised and replaced. One delegate to a 19th-century constitutional convention in Missouri suggested that a state constitution ought to be rewritten every 14 years on the theory that every seven years, “every bone, muscle, tissue, fibre and nerve matter”—every cell in the human body—is replaced, and surely, in twice that time, every constitution ought to be amended too.

Since 1776, the states have held some 250 constitutional conventions and adopted 144 constitutions, or about three per state. Every state constitution currently in place has an amendment provision. For most of American history, the states have been exceptionally busy holding constitutional conventions, but as with amending the U.S. Constitution, the practice has stagnated. (No state has held a full-dress convention since Rhode Island did in 1986.) Nevertheless, the practice of amendment by popular vote thrives in the states, where constitutional revision is exponentially easier to achieve. Since 1789, some 7,000 amendments formally proposed in the states have been ratified, more than two-thirds of those introduced.

Recommended Reading A black-and-white photo-illustration of sets of white paper packets, resembling printed research papers, stacked in a circle with a hole in the center plummeting into darkness. The Business-School Scandal That Just Keeps Getting Bigger Daniel Engber

Silicon Valley Abandons the Culture That Made It the Envy of the World Alexis C. Madrigal

A silhouette profile of a human head with red arrows pointing toward and away from it ADHD’s Sobering Life-Expectancy Numbers Yasmin Tayag

Article V, the amendment provision of the U.S. Constitution, is a sleeping giant. It sleeps until it wakes. War is, very often, what wakes it up. And then it roars. In 1789, in the aftermath of the Revolutionary War, Congress passed 12 amendments, 10 of which, later known as the Bill of Rights, were ratified by the states by 1791. A federal amendment requires a double supermajority to become law: It must pass by a two-thirds vote in both houses of Congress (or be proposed by two-thirds of the states), and then it must be ratified by three-quarters of the states (either in legislatures or at conventions). No amendments were ratified in the 61 years from 1804 to 1865, and then, at the end of the Civil War, three were ratified in five years. What became the Thirteenth Amendment in 1865, abolishing slavery, had first been proposed decades earlier. No amendments were ratified in the 43 years from 1870 to 1913, and then, around the time of the First World War, four were ratified in seven years. The Nineteenth Amendment, granting women the right to vote and first called for in 1848, was ratified in 1920, after a 72-year moral crusade.

Again, the giant slept. In the 1930s, President Franklin D. Roosevelt largely abandoned constitutional amendment in favor of applying pressure on the Supreme Court, and the civil-rights movement adopted a legal strategy that involved seeking constitutional change through the Court too. The Second World War did not awaken Article V, because mid-century liberals abandoned amendment in favor of the exercise of executive and judicial power. From 1961 to 1971, as the United States became engulfed in the Vietnam War, Americans ratified four amendments and seemed very likely to ratify two more. Those that succeeded included the Twenty-Fourth Amendment, which in 1964 abolished poll taxes (generally deployed to suppress the votes of the poor and especially of Black people), and the Twenty-Sixth Amendment (which in 1971 lowered the voting age to 18). Both relied on a broad liberal consensus. Other efforts, such as an amendment abolishing the Electoral College, which passed the House in 1969, failed in the Senate. The Equal Rights Amendment, prohibiting the denial or abridgment of rights on the basis of sex, was introduced in Congress in 1923 and sent to the states in 1972. It fell short of the 38 states needed for ratification before the deadlines set by Congress. Liberals soon stopped proposing amendments, and amendments proposed by conservatives—providing for school prayer, banning flag burning, defining marriage, protecting fetal life, and requiring a balanced budget—all failed, leading conservatives, like earlier liberals, to instead seek constitutional change through the federal judiciary. The amending stopped. The Twenty-Seventh Amendment, which concerns congressional salaries and was ratified in 1992, was one of the 12 amendments sent by Congress to the states in 1789, and then was more or less forgotten; it can hardly be said to have introduced a new idea into the Constitution. The giant has not awoken since, despite half-hearted attempts to rouse it, mainly in the form of presidential political theater. Ronald Reagan supported a balanced-budget amendment. Bill Clinton supported a victims’-rights amendment (granting rights to victims of crime, a law-and-order answer to the defendants’-rights movement of the 1960s), and George W. Bush called for a defense-of-marriage amendment (identifying marriage as between a man and a woman). Neither made any headway. Joe Biden, after stepping down from his reelection campaign in 2024, proposed a constitutional amendment to reverse the Supreme Court’s decision that year granting the president considerable immunity from criminal prosecution. The giant did not wake.

Between 1980 and 2020, members of Congress proposed more than 2,100 constitutional amendments. Congress, more divided with each passing year, appr