George Puchinger: niet begraven, wel een grafsteen :: Geheugen van de VU
Op de begraafplaats Westerveld te Driehuis bevindt zich een grafsteen waarop (onder meer) vermeld staat: ‘Dr G. Puchinger / Amsterdam 1 april 1921 / Ede 15 september 1999’. George Puchinger was van 1971 tot 1986 (de eerste) directeur van het Historisch Documentatie Centrum voor het Nederlands Protestantisme aan de VU. Hoewel in Westerveld zijn naam op een grafsteen staat, ligt hij daar toch niet begraven. Wie was George Puchinger, en waarom prijkt zijn naam toch op de grafsteen?
Door: Bert Lever
George Puchinger werd op 1 april 1921 in Amsterdam geboren als zoon van Katharina Puchinger (1892-1926) die afkomstig was uit Seewiesen in Bohemen in Oostenrijk (nu Javorná in Tsjechië). Als ongehuwd zwanger kwam zij naar Amsterdam om daar te bevallen; wie de vader was, is onbekend. Om te kunnen werken bracht Katharina de kleine George onder in het Amsterdamse ‘Tehuis Annette’ dat in 1905 opgericht was ‘voor ongehuwde moeders en onverzorgde zuigelingen van alle gezindten’. Katharina was er vaak niet, omdat ze elders werkte. George kreeg dan extra aandacht van de directrice, mw. Maria Wilhelmina (Maria) Gerritsen (1875-1935). Toen de moeder van George in 1926, pas 33 jaar oud, in Leiden overleed, nam Maria Gerritsen de zorg voor het jongetje geheel op zich. Ze nam daartoe ontslag als directrice en aan haar werd de voogdij over het kind toegewezen. Zij werd hiermee de pleegmoeder van George en door hem met ‘moeder’ aangesproken. Ze gingen wonen bij de zus van Maria, Adriana Helena IJda (IJda) van Schaick-Gerritsen (1873-1966) en haar man Willem Hendrik van Schaick (1949-1940). Noemde George Maria ‘moeder’, IJda noemde hij ‘tante’. Overigens was IJda tot aan haar huwelijk in 1926 directrice van de ‘Gereformeerde Ziekenverpleging’ in Amsterdam geweest (die vanaf 1928 Julianaziekenhuis zou heten) .
In 1932 verhuisden ze met z'n allen naar Zeist. In 1935 overleed Maria Gerritsen, de pleegmoeder van George. Haar rol werd overgenomen door haar zus IJda, die zo zijn tweede pleegmoeder werd, maar die hij altijd ‘tante’ zou blijven noemen. Op beide pleegmoeders is hij gesteld geweest. Hoewel hij Rooms-Katholiek gedoopt was geworden, kwam hij via de dames Gerritsen in een Gereformeerd nest terecht en werd daarin ook opgevoed.
Opleiding en benoeming aan de VU
In Zeist behaalde Puchinger het diploma HBS-A, waarna hij in Utrecht Nederlands ging studeren. Hij vatte zijn studie breed op en volgde ook allerlei andere colleges. Tijdens de oorlog nam hij deel aan het verzet en bracht als gevolg daarvan enkele maanden door in de Strafgevangenis in Leeuwarden. Na de oorlog pakte hij de studie weer op en studeerde uiteindelijk in 1955 af in de wijsbegeerte.
Puchinger publiceerde veel en werkte ook een aantal jaren op de documentatieafdeling van Koninklijke/Shell aan de geschiedschrijving van het bedrijf. Intussen studeerde hij op, en werkte hij aan, publicaties over de gereformeerde voormannen Abraham Kuyper en Hendrik Colijn. In 1969 resulteerde dit in een promotie aan de VU op een proefschrift over de laatste: Colijn en het einde van de Coalitie.
In 1969 werd aan de Katholieke Universiteit Nijmegen (inmiddels Radboud Universiteit) het Katholiek Documentatiecentrum (KDC) opgericht met als doel ‘het erfgoed van het Nederlands katholicisme van na 1800 vruchtbaar te laten zijn voor vraagstukken van deze tijd’. Aan de VU, bracht dit de toenmalige bibliothecaris Johan Stellingwerff (1924-2010), en de rector Wilhelm Friedrich de Gaay Fortman (1911-1997), op het idee iets soortgelijks tot stand de brengen voor het protestantse erfgoed. Het leidde tot de oprichting van het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands protestantisme na 1800 (HDC). Puchinger werd er directeur van en zou dat tot zijn pensionering in 1986 blijven. Hij was er ook daarna nog geregeld te vinden. Onder zijn leiding werden belangrijke collecties verworven en groeide het HDC uit tot een belangrijk centrum voor de geschiedschrijving over het Nederlandse protestantisme. Puchinger droeg hier zelf met een groot aantal publicaties ook aan bij.
Levenseinde
In 1997 kreeg Puchinger een lichte beroerte die hem belemmerde in zijn functioneren. Hij vereenzaamde in zijn grote patriciërshuis aan de Koningin Emmakade in Den Haag, al brachten vrienden hem bezoek en namen hem mee uit eten. In zijn laatste levensperiode verbleef hij in een Waals verzorgingstehuis, het Maison Gaspard de Coligny. Toen dit een verbouwing onderging, werden patiënten en personeel voor enkele weken ondergebracht in een hotel in Lunteren. En het is hier dat George Puchinger op 15 september 1999 overleed, naar zeggen na het genoten hebben van een goede maaltijd.
Hij had bepaald dat zijn lichaam aan de wetenschap ter beschikking gesteld moest worden en zo is dat ook gebeurd. Hij werd dus niet begraven.
Afscheid
Drie maanden na Puchingers overlijden werd er op zaterdag 18 december een afscheidsbijeenkomst voor hem gehouden in de Westerkerk in Amsterdam. De bijeenkomst was georganiseerd door ‘zijn’ HDC. Tot de sprekers behoorden onder meer Puchingers opvolger als directeur van het HDC, Jan de Bruijn, en ook diens latere opvolger George Harinck. Natuurlijk werd er aandacht gegeven aan zijn werk als historicus, maar hij werd toch vooral herdacht als vriend. Dat deed ook zijn jeugdvriend, sinds het eind van de jaren '30, Jan Lever (oud-hoogleraar Dierkunde aan de VU). Deze vertelde onder meer een anekdote die ook vandaag weer actueel voorkomt. In de hongerwinter van 1944 was hij bij Puchinger op bezoek op diens kamer bij zijn stiefouders Van Schaick-Gerritsen. In het donker zaten ze bij kaarslicht uren met elkaar te praten. En ineens haalde Puchinger een blikje sardientjes tevoorschijn. In die tijd vrijwel ondenkbaar. Het echtpaar Van Schaick-Gerritsen had de vooroorlogse waarschuwing van minister-president Colijn om, met het oog op de dreigende tijden, voorraden in huis te halen, heel ruim opgevat en er was zelfs na vier jaar oorlog nog wat ‘extra’s’ .....
Het was een persoonlijke bijeenkomst, maar ook een kerkdienst onder verantwoordelijkheid van de Nederlandse Hervormde Gemeente van Amsterdam onder leiding van de voormalige VU-hoogleraar dogmatiek Jan Veenhof.
Toch een grafsteen
Puchinger droeg bij leven zorg voor de graven van zijn pleegmoeders. Als eerste betrof dat het graf van zijn eerste pleegmoeder, Maria Wilhelmina Gerritsen. Zij werd in 1935 bijgezet in het graf op De Nieuwe Ooster in Amsterdam waarin haar ouders al begraven lagen. Zijn tweede pleegmoeder, Adriana Helena IJda van Schaick-Gerritsen werd in 1966 begraven op de begraafplaats Westerveld in Driehuis; Puchinger zorgde voor een ‘liefhebbende’ tekst op de steen. Zijn pleegvader Willem Hendrik van Schaick was in 1940 op de begraafplaats Bosrust in Zeist begraven, later werd in dit graf diens nichtje Lammigje Dina Blanken (1909-1998) bijgezet.
Na Puchingers overlijden werd zijn nalatenschap (grotendeels) ondergebracht in de Stichting De Honderd Gulden Reis. Deze heeft ook de verantwoordelijkheid op zich genomen voor de genoemde graven. Op initiatief van deze stichting werd in 2002 de naam van Puchinger bijgeschreven op de grafsteen van zijn tweede pleegmoeder op Westerveld. Ondanks het feit dat hij hier niet begraven werd en zijn lichaam aan de wetenschap te beschikking stelde, is er zo op deze begraafplaats op grafnummer KM138 wel een gedenkplek voor hem.
Op de steen staat nu vermeld: Hier rust / mijn lieve, zorgzame, pleegmoeder / Mevrouw A. H. IJ. van Schaick-Gerritsen / 22 mei 1873 - 1 november 1996 / oud-directrice van het Juliana Ziekenhuis / te Amsterdam // Dr. G. Puchinger / Amsterdam 1 april 1921 / Ede 15 september 1999 // Tot de wederopstanding des vleses. / "Maar ieder in zijn eigen rangorde: Christus als eersteling, / Vervolgens die van Christus zijn" 1 Cor. 15:23. // "Vrees niet, want Ik heb u verlost, Ik heb u bij uw naam geroepen, gij zijt Mijn" / Jes. 43:1.
Op de steen staat dus als plaats van overlijden vermeld ‘Ede’, terwijl hij in Lunteren stierf. Lunteren behoort evenwel wel tot de uitgestrekte gemeente Ede.
Belangrijkste bronnen
Kuijk, Jan. Vrienden nemen afscheid van 'romantische' Puchinger. Trouw, 20 december 1999.
Puchinger, George (onder redactie van J. de Bruin en G. Harinck), 2001. Jonge jaren 1921-1945. Uitgeverij Aspect, Soesterberg, 344 pag.
Verder lezen
Bak, Peter (2009). G. Puchinger, Geheugen van de VU
Bekijk ook de documentaire: George Puchinger: God heeft tijd voor ons
Bert Lever is oud-student van de VU en nauw betrokken bij Terebinth, stichting voor funerair erfgoed. Hij schrijft voor deze site over graven van VU-persoonlijkheden.
Met dank aan George Harinck.
%2Fs3%2Fstatic.nrc.nl%2Fimages%2Fgn4%2Fstripped%2Fdata133018797-f5e621.jpg?width=92&height=&ar=&mode=&format=avif&dpr=2)
