C-Archief

Ga direct naar inhoudGa naar ‘artikel luisteren’

‘Wat we sinds 2010 steeds weer zien, is dat de drie Caribische landen bestuurlijk niet echt meetellen’

interview Wouter Veenendaal | bijzonder hoogleraar Op 10 oktober 2010 werden de Nederlandse Antillen ontbonden, vooral om Curaçao en Sint Maarten zelfstandiger te maken. Vijftien jaar later wordt hun autonomie langzaam uitgehold, constateert bijzonder hoogleraar Wouter Veenendaal.

Robert Slagt Gepubliceerd op9 oktober 2025 Leestijd 5 minuten

Luister

Wouter Veenendaal: " Foto Roger Cremers

Welkom bij NRC Dit artikel krijg je cadeau omdat wij het belangrijk vinden dat je kennis kunt maken met onze journalistiek. Wil je meer lezen? Dan vragen we je om abonnee te worden. Met onze abonnees kunnen we blijven investeren in goede journalistiek.

Bekijk de abonnementen Er heerst ongerustheid op Aruba, Bonaire en Curaçao door de oplopende spanningen tussen de VS en Venezuela. De Amerikaanse president Trump stuurde eind augustus oorlogsschepen naar de Cariben om Venezolaanse ‘narcoterroristen’ aan te pakken. Sindsdien werden vier drugsboten aangevallen, waarbij doden vielen.

Hoewel de ABC-eilanden op enkele tientallen kilometers afstand van Venezuela liggen, wil het kabinet „geen acute dreiging” vaststellen. Op de eilanden zelf stuit die mededeling op scepsis. Daarnaast wordt het geweld gezien als mogelijk slecht voor het toerisme, de belangrijkste inkomstenbron.

Premier Gilmar Pisas noemde in augustus Curaçao ‘neutraal’ in het conflict. Maar kan hij dat wel zo stellen? Immers: hoever reikt de soevereiniteit van het eiland? Volgens Wouter Veenendaal (39) van de Universiteit Leiden, sinds vorig jaar bijzonder hoogleraar Koninkrijkrelaties, is de kanonneerbootdiplomatie van Trump wat dat betreft een wake-upcall voor de eilanden: ze gaan helemaal niet zelf over hun internationale positie.

Er werd ook geaarzeld: kon bijvoorbeeld het relatief kleine Sint Maarten de autonomie wel aan?

Vijftien jaar geleden, 10 oktober 2010, werden de Nederlandse Antillen na referenda ontbonden. Bonaire, Saba en Sint Eustatius werden bijzondere gemeenten van Nederland. De grotere eilanden Curaçao en Sint Maarten werden autonoom, in navolging van Aruba (sinds 1986). Het idee was dat die autonomie de eilanden daadwerkelijk zelfstandiger zou maken, maar Veenendaal ziet – nu de spanningen in de Cariben oplopen – hoe dat streven schuurt met hun posities. „Curaçao en ook Aruba hebben nauwelijks inspraak over defensie en buitenlands beleid. Dat bepaalt de Koninkrijksregering, die vrijwel samenvalt met de Nederlandse regering in Den Haag.”

Wél moeten de eilanden de tienduizenden illegale Venezolanen opvangen die hun land – dat kampt met een „instabiel regime” – ontvluchten. Veenendaal: „En die opvang gaat niet altijd goed. Maar Den Haag zegt dan: jullie zijn autonoom, dus wij bemoeien ons er niet mee, en we hoeven er ook geen geld aan uit te geven.”

Al ruim tien jaar doet Veenendaal onderzoek op de Caribische eilanden. Met historicus Gert Oostindie publiceerde hij in 2022 het boek Ongemak. Zes Caribische eilanden en Nederland, dat de complexe relaties – van de koloniale periode tot nu – tussen Nederland en de eilanden beschrijft. Veenendaal bekleedt een van de twee leerstoelen voor het Koninkrijk, die werden ingesteld door het ministerie van Binnenlandse Zaken. Hij is gespecialiseerd in de politieke cultuur van kleine gemeenschappen. Daarnaast promoveerde hij op de effecten van bevolkingsgrootte op de democratie in microstaten als de Seychellen en Saint Kitts en Nevis. Ook onderzocht hij kleinschalige gemeenten in Europa. Weinig mensen die beter kunnen reflecteren op de hervormingen die vijftien jaar geleden plaatshadden na de ontbinding van de Nederlandse Antillen.

Je ziet dat in de twee nieuwe landen geen stabiel bestuur van de grond kwam, omdat regeringen snel vielen Tegen welke achtergrond kwamen de hervormingen van 10-10-10 tot stand? „In de aanloop naar 2010 zie je weinig verbondenheid tussen de eilanden. De bestuurlijke tussenlaag van de Nederlandse Antillen functioneerde steeds slechter. Den Haag dacht: als we die afschaffen, wordt het bestuur efficiënter. En als we de schulden kwijtschelden, dan kan dat een nieuwe start betekenen. Er werd ook geaarzeld: kon bijvoorbeeld het relatief kleine Sint Maarten de autonomie wel aan? En de drie eilanden die bijzondere gemeenten werden, hoopten vooral dezelfde levensstandaard te krijgen als in Nederland.”

Is dat uitgekomen? „Uit nulmetingen bleek de kwaliteit van zorg en onderwijs op de kleine eilanden indertijd dramatisch. Sommige voorzieningen verbeterden daarna flink, maar Den Haag kwam laat in actie tegen de armoede. Een derde van de bevolking leeft nog steeds onder de armoedegrens; veel sociale rechten en voorzieningen werden nog niet gelijkgetrokken. De gemeenten krijgen nu pas een BSN-nummer.”

Hoe verliep het in de autonome landen? „Op Curaçao werd al gauw de integriteit van ministers in het kabinet-Schotte in twijfel getrokken, maar Den Haag wilde het feest van 10-10-10 niet meteen bederven. Twee jaar later ontstonden alsnog problemen toen Schottes kabinet viel, maar hij weigerde af te treden. Den Haag greep in via de gouverneur. In 2013 werd de politicus Helmin Wiels doodgeschoten, een dramatische ontwikkeling, die samenhing met spanningen tussen politieke partijen.”

„Je ziet dat in de twee nieuwe landen geen stabiel bestuur van de grond kwam, omdat regeringen snel vielen. Daarbij werd Sint Maarten in 2017 zwaar getroffen door orkaan Irma. En alle eilanden leden economisch onder de pandemie, omdat het toerisme stilviel, waardoor ze veel geld moesten lenen van Nederland.”

Vaak wordt de cliëntelistische cultuur op de Nederlandse Cariben bekritiseerd, waarbij mensen op een politicus stemmen in de hoop iets terug te krijgen. Maar Veenendaal ziet in kleine Nederlandse gemeenten vergelijkbaar gedrag. „Op de Wadden of in Zoeterwoude, een kleine gemeente bij Leiden, zie je ook problemen die samenhangen met kleinschaligheid. Er is een neiging tot vriendjespolitiek, bepaalde families domineren het bestuur. Politiek draait in kleine gemeenschappen vooral om persoonlijke relaties, niet om ideologie.”

Wouter Veenendaal: „We moeten de bestuurlijke problemen op Sint Eustatius niet bagatelliseren, want die waren fors.” Foto Roger Cremers

Toch zou in Nederlandse gemeenten vermoedelijk niet zo hard worden ingegrepen als op Sint Eustatius, waar Den Haag vanaf 2018 het bestuur voor zes jaar overnam. „We moeten de bestuurlijke problemen op Sint Eustatius niet bagatelliseren, die waren fors. Maar Den Haag zette inderdaad wel de nucleaire optie in. Dat is pijnlijk omdat dit eiland de nieuwe gemeentestatus nooit heeft goedgekeurd. Bij het referendum voorafgaand aan 10-10-10 koos de bevolking ervoor om in de Nederlandse Antillen te blijven. Dat kon niet, want die werden opgeheven. Sommige studies stellen dat dit niet strookte met het zelfbeschikkingsrecht.”

Al met al lijkt de zelfstandigheid op de Cariben niet toegenomen, ook niet in de drie Caribische landen. “Eigenlijk niet nee. Wat we sinds 2010 steeds weer zien, is dat de drie Caribische landen bestuurlijk niet echt meetellen. In de Koninkrijksregering zitten gevolmachtigde ministers van Aruba, Curaçao en Sint Maarten, maar hun positie is zwakker dan die van Nederlandse ministers. En de drie landen hebben een eigen parlement, maar worden niet vertegenwoordigd in de Tweede Kamer, die wél wetten voor het hele Koninkrijk aanneemt. Dit wordt het ‘democratische tekort’ genoemd.”

Het Nederlandse bestuursmodel is wat dat betreft een koloniale erfenis: iets wat niet past Om dit tekort te verminderen, stelde de Raad van State vorig najaar voor de inwoners van de Caribische landen kiesrecht te verlenen voor de Tweede Kamer. Veenendaal ziet wel wat in dit advies, maar dan het liefst met afzonderlijke zetels voor de Caribische landen. „Een soortgelijke situatie zie je bij Groenland en de Faeröereilanden, twee Deense overzeese gebieden, die samen vier zetels hebben in het parlement. Dat lijkt weinig, maar kan soms beslissend blijken.”

Volgens Veenendaal kunnen bijvoorbeeld drie Caribische zetels worden toegevoegd aan de huidige 150 Kamerleden. „De Caribische stem zou dan meer gehoord worden, dat is vanuit democratisch oogpunt essentieel.”

Had Nederland de hervormingen beter moeten uitwerken? „Ja. Het gemeentemodel voor Saba, Sint Eustatius en Bonaire is razendsnel ingevoerd, zonder te bedenken: werkt dat wel in de Cariben? Eigenlijk is men nog steeds niet gewend aan het dualisme, aan een gemeenteraad die het college controleert. Het Nederlandse bestuursmodel is wat dat betreft een koloniale erfenis: iets wat niet past.”

Hebben de excuses voor het slavernijverleden de verhoudingen verbeterd? „Absoluut. Maar ze kwamen van het kabinet-Rutte. Het huidige demissionaire kabinet doet er weinig mee. Pijnlijker is dat de eilanden vaak worden vergeten, zoals bij nieuwe wetgeving. Men ervaart in de praktijk een tweederangsburgerschap. Terwijl je juist moet zeggen: het zijn gewone Nederlanders die daar wonen, die dezelfde rechten en plichten moeten hebben als wij hier.”

Ik luister naar 'Doet Nederland genoeg om Bonaire niet te laten verdwijnen in zee?' (NRC Vandaag) in de NRC Audio app:

NRC Vandaag 7 okt 2025 21 min Doet Nederland genoeg om Bonaire niet te laten verdwijnen in zee?