C-Archief

Direct naar artikelinhoud Website logo

Voorpagina Krant Best gelezen Rubrieken Margraten Oorlogsmusea verzoeken Amerikaanse ambassadeur: zet panelen terug Nederlandse oorlogsmusea en herinneringscentra willen de panelen over zwarte bevrijders terug in Margraten. ‘Zodat de veelzijdige stem van onze bevrijders breed, luid en duidelijk gehoord wordt.’

De Amerikaanse militaire erebegraafplaats in de Zuid-Limburgse plaats Eijsden-Margraten. De Amerikaanse militaire erebegraafplaats in de Zuid-Limburgse plaats Eijsden-Margraten.Bron Foto ANP Dit artikel is geschreven doorElleke BalGepubliceerd op 24 november 2025, 19:50

Bewaren Delen Plaats de twee informatiepanelen over zwarte Amerikaanse bevrijders terug op erebegraafplaats Margraten. Die oproep doen Nederlandse oorlogsmusea en herinneringscentra in een brief aan de Amerikaanse ambassadeur in Nederland.

Werken op afstand, data overal bij je. Direct data op je laptop voor €2,50 per dag. Download SimWallet en kies je eSim. Check de voorwaarden op odido.nl/simwallet.

Advertentie van: Odido Download nu Blijf op de hoogte Krijg een melding bij belangrijke artikelen over Algemeen nieuws.

In de brief, die afgelopen vrijdag is verstuurd, noemen de musea het een ‘ernstige omissie’ als de rol van Afro-Amerikanen binnen het bevrijdingsleger wordt geminimaliseerd. Hun verhaal is onderdeel van de bredere geschiedenis rond de onschatbare bijdrage die Amerikaanse troepen leverden bij de bevrijding van Nederland, schrijven ze.

De brief is ondertekend door de directeuren van vijftien musea die samenkomen binnen de Stichting Musea en Herinneringscentra 40-45. Het gaat bijvoorbeeld om de Anne Frank Stichting, Herinneringscentra Kamp Westerbork en Kamp Vught, en het Verzetsmuseum Amsterdam.

De musea werden verrast door het nieuws over het verwijderen van de panelen in het herdenkingscentrum van de erebegraafplaats Margraten, schrijven ze. Twee weken geleden werd bekend dat die eerder dit jaar werden weggehaald uit de tentoonstelling in het herdenkingscentrum.

Dubbele strijd voor zwarte soldaten Op de borden was aandacht voor de dubbele strijd die Afro-Amerikaanse militairen leverden. Ze vochten niet alleen tegen de nazi’s, maar ook tegen racisme en hun achtergestelde positie in het leger. Zo mochten velen de wapens niet oppakken, maar moesten ze ondersteunende en zware klussen uitvoeren zoals het delven van graven voor hun gesneuvelde landgenoten. Dat laatste deden ze ook in Margraten.

Het is die strijd voor gelijkheid die niet past binnen het beleid van de huidige Amerikaanse regering. President Donald Trump wil niets te maken hebben met termen als diversiteit en inclusie. Maar volgens de Amerikaanse ambassadeur in Nederland, Joe Popolo, heeft het verwijderen van de panelen daar niets mee te maken. Hij bezocht Margraten afgelopen week, en noemde de kritiek op Trump en de organisatie die de begraafplaats beheert ‘ongepast’.

Eerder al eisten de commissaris van de Koning in Limburg, de burgemeester van Eijsden-Margraten en de stichting Black Liberators in The Netherlands dat de verwijderde panelen worden teruggeplaatst.

Nu vragen dus ook de Nederlandse musea die zijn verbonden aan de Tweede Wereldoorlog aan Popolo om de panelen in ere te herstellen. ‘Zodat de veelzijdige stem van onze bevrijders breed, luid en duidelijk gehoord wordt door iedereen.’

Lees ook: In Margraten is informatie over zwarte militairen weggehaald. Limburgers én Amerikanen zijn woedend De verwijdering van informatie over zwarte soldaten in de Tweede Wereldoorlog op de Amerikaanse begraafplaats in Margraten roept verontwaardiging op van Limburg tot de Verenigde Staten. Het voelt als het wissen van zwarte geschiedenis.

Help ons door uw ervaring te delen: Feedback geven Ook interessant voor u Op basis van bovenstaand artikel

VS: Eerst minder techregels in de EU, daarna zijn de handelstarieven bespreekbaar

De boodschap van de eerste G20-top op Afrikaanse bodem: de wereld kan ook vooruit zonder de VS

In het Suriname Museum sta je oog in oog met verzetshelden én een reuzenanaconda

Nepvluchten en schaduwroutes: hoe een schimmige organisatie Palestijnen uit Gaza wegsluist

Opinie Opinie: Gaza toont de manco’s van de Holocausteducatie

Wilt u iets delen met Trouw? Tip hier onze journalisten Algemeen Over ons Opiniestuk insturen Privacystatement Abonnementsvoorwaarden Gebruiksvoorwaarden Toegankelijkheidsverklaring Cookiebeleid Privacy-instellingen Auteursrecht Colofon Service Klantenservice Bezorgklacht indienen Bezorging pauzeren Bezorging wijzigen (Bezorg)adres wijzigen Adverteren Losse verkoop Meer Trouw Abonneren Nieuwsbrieven Krant Webwinkel RSS-feeds Facebook Android apps iOS apps Navigeer Columnisten Recensies Archief Op alle verhalen van Trouw rust uiteraard copyright. Wil je tekst overnemen of een video(fragment), foto of illustratie gebruiken, mail dan naar copyright@trouw.nl.

Trouw is onderdeel van DPG Media.

KvK Nummer: 34172906 | BTW Nummer: NL810828662B01

© 2025 DPG Media B.V. Alle rechten voorbehouden

Het einde 26 juni 1930 – 15 augustus 2013 Slawomir Mrozek

Zijn eerste satirische verhalen en toneelstukken werden door de censuur verkeerd begrepen. Of misschien hadden Poolse bureaucraten in de jaren vijftig meer gevoel voor humor dan hij verwachtte. Hoe het ook zij: hij werd een veel gelezen en vaak gespeelde schrijver.

Loek Zonneveld

28 augustus 2013 – verschenen in nr. 35

De hoofdcommissaris van de politie is op bezoek bij de vrouw van een van zijn ondergeschikten. Die heeft een snipperdag maar hij is toch naar zijn werk gegaan: ook in zijn vrije tijd provoceert deze overijverige sergeant de tegenstanders van het regime. Er ontspint zich de volgende dialoog.

Hoofdcommissaris: Hoe heeft u uw man eigenlijk leren kennen?

Vrouw: Hij had mij aangegeven en ik hem. Zo kennen we elkaar.

Hoofdcommissaris: Heeft u kinderen?

Vrouw: Twee! Maar die zitten nu opgesloten. Zal ik ze eruit laten?

Hoofdcommissaris: Nee, ik kom alleen langs om uw man te spreken.

Vrouw: Misschien is hij er al. Hij luistert eerst altijd nog wat mensen af in het trappenhuis. Ik kijk even.

De scène komt uit De politie (1958), een komedie waarin het overheidsapparaat zo’n succes heeft met staatspropaganda dat de laatste provocateur zijn verzet heeft opgegeven en politieagenten wegens gebrek aan werk elkaar beginnen te arresteren. Het was het eerste toneelstuk van de Pool Slawomir Mrozek en het had direct overal in Europa succes. Mede daarom namen de ambtenaren van de Poolse censuur aan dat het stuk zich ook en vooral tegen het kapitalisme keerde. Het regime sloot Mrozek derhalve als een grote zoon van de Poolse literatuur in de armen (volgens een enkeling als waardig opvolger van Witkiewicz en Gombrowicz), zijn stukken werden overal in Polen gespeeld, men stond hem ruimhartig het privilege van reizen naar het Westen toe.

Toen hij in 1963 van een van die reizen niet naar Polen terugkeerde, en vijf jaar later een petitie in Le Monde ondertekende tegen de rol van Polen in de onderdrukking van de Praagse Lente, was de liefde rap bekoeld. Mrozeks stukken werden niet meer opgevoerd, zijn boeken uit bibliotheken en boekhandels verwijderd, maatregelen die in de jaren zeventig overigens weer werden teruggedraaid. Hij werkte van 1968 tot de val van het communisme in 1989 voortaan in Parijs.

Slawomir Mrozek is in 1930 geboren in Borzecin bij Krakau, hij studeerde daar een blauwe maandag oosterse talen, kunstgeschiedenis en architectuur en werkte daarna als journalist en karikatuurtekenaar voor de kranten Echo Krakova en Dziennik (Dagblad) Polski. Hij publiceerde een bundel korte verhalen die tot op de dag van vandaag wereldwijd wordt herdrukt, De olifant, naar het titelverhaal, waarin een dierentuindirecteur voorstelt uit kostenbesparende overwegingen geen echte maar een opblaasbare olifant aan te schaffen, met alle rampzalige gevolgen van dien. In deze bundel en in zijn korte toneelteksten uit die tijd, wordt, aldus zijn landgenoot Czeslaw Milosz, ‘het nieuwe Polen geschetst, met zijn buitensporige bureaucratie, waarin spitsvondigheid en bekrompenheid met elkaar wedijveren. Mrozek toont in dat eerste werk een groot talent voor surrealistische misvormingen en griezelig treffende mensenportretten.’

Op zijn werk werd al snel het etiket ‘absurdisme’ geplakt, een ellendig stigma dat hem maar bleef achtervolgen en waarover hij in een vraaggesprek in De Groene (november 1994) zei: ‘In het Westen, vooral in Frankrijk, was het absurdisme nauw verweven met het existentialisme. Het Poolse absurdisme had daar totaal niets mee te maken. In Polen was het absurdisme een vorm waarin zaken die anders niet door de censuur waren gekomen, naar buiten konden worden gesmokkeld. Pas na 1956, toen er sprake was van liberalisering, werd de censuur enigszins afgezwakt. Er werd toen avant-garde getolereerd onder het motto: laat ze die onzin maar schrijven, zolang wij weten wat ze doen en waar ze zitten. Het publiek kon onze toespelingen op de concrete werkelijkheid moeiteloos ontcijferen.’

In Nederland is zijn populariteit ongekend groot geweest, met name in het toneel van de jaren zestig en zeventig. De studio van de Haagse Comedie begon – ere wie ere toekomt – in 1960 met De politie. Toneelgroep Studio van Kees van Iersel nam in 1966 drie eenakters op het repertoire, waaronder het onnavolgbaar geestige Karel. Waarin een schietgrage opa en zijn kleinzoon bij een oogarts langskomen om te zoeken naar bebrilde intellectuelen die de naam ‘Karel’ dragen, teneinde die standrechtelijk te executeren. De jonge Aart Staartjes speelde de terrorist in de notendop. Meteen het volgende seizoen bracht Studio in de oude Rode Zaal van de Brakke Grond Mrozeks avondvullende stuk Tango. Een moderne klassieker, waarin een zoon tegen de waarden van zijn ouders en grootouders rebelleert. Niet omdat dat nu eenmaal altijd zo gaat, maar omdat die voorvaderen een letterlijk waardeloze vorm van wan-beschaving vertonen. De jongeren eisen de beschaving en de waarden op die de ouderen hebben laten verloederen. Het stuk maakte in 1967 zo’n grote indruk dat het toneelensemble dat indertijd de Stadsschouwburg bespeelde (Nederlandse Comedie) Mrozeks Tango een paar jaar later opnieuw uitbracht. Zo populair is het werk van Slawomir Mrozek hier in de jaren tachtig en negentig en daarna nooit meer geweest. Men viel in Mrozek-festivals en tijdens Mrozek-tekstlezingen toch vaak terug op het repertoire uit zijn gouden jaren.

De maestro zelf was na wereldwijde omzwervingen in 1996 weer naar zijn vaderland teruggekeerd. ‘Gewend aan vrijheid en ooit in de volle kracht van mijn leven, werd ik niet vrolijk van de gedachte dat Polen mijn eindbestemming zou zijn. Nu ik er weer ben, kan ik in het Pools schrijven, spreken en denken. Ik ben nu voor de eerste keer oud. En ik wil de ervaringen die daarbij horen in mijn vertrouwde omgeving verzamelen.’ Vanwege revalidatie na een hersenbloeding leefde Mrozek al weer enige tijd in Nice. Daar is hij op 15 augustus op 83-jarige leeftijd gestorven.

Skip to content Subscribe Foreign Affairs

Menu The Talks That Could Have Ended the War in Ukraine A Hidden History of Diplomacy That Came Up Short—but Holds Lessons for Future Negotiations Samuel Charap and Sergey Radchenko April 16, 2024 Russian and Ukrainian negotiators meeting via videoconference in March 2022 Russian and Ukrainian negotiators meeting via videoconference in March 2022 Photo posted to Telegram on March 14, 2022 by Vladimir Medinsky / Illustration by Foreign Affairs SAMUEL CHARAP is Distinguished Chair in Russia and Eurasia Policy and a Senior Political Scientist at the RAND Corporation.

SERGEY RADCHENKO is Wilson E. Schmidt Distinguished Professor at Johns Hopkins University School of Advanced International Studies in Europe.

More by Samuel Charap More by Sergey Radchenko Listen Share & Download Print Save In the early hours of February 24, 2022, the Russian air force struck targets across Ukraine. At the same time, Moscow’s infantry and armor poured into the country from the north, east, and south. In the days that followed, the Russians attempted to encircle Kyiv.

These were the first days and weeks of an invasion that could well have resulted in Ukraine’s defeat and subjugation by Russia. In retrospect, it seems almost miraculous that it did not.

What happened on the battlefield is relatively well understood. What is less understood is the simultaneous intense diplomacy involving Moscow, Kyiv, and a host of other actors, which could have resulted in a settlement just weeks after the war began.

By the end of March 2022, a series of in-person meetings in Belarus and Turkey and virtual engagements over video conference had produced the so-called Istanbul Communiqué, which described a framework for a settlement. Ukrainian and Russian negotiators then began working on the text of a treaty, making substantial progress toward an agreement. But in May, the talks broke off. The war raged on and has since cost tens of thousands of lives on both sides.

Subscribe to Foreign Affairs This Week Our editors’ top picks, delivered free to your inbox every Friday.

Enter your email here. Sign Up

• Note that when you provide your email address, the Foreign Affairs Privacy Policy and Terms of Use will apply to your newsletter subscription.

What happened? How close were the parties to ending the war? And why did they never finalize a deal?

To shed light on this often overlooked but critical episode in the war, we have examined draft agreements exchanged between the two sides, some details of which have not been reported previously. We have also conducted interviews with several participants in the talks as well as with officials serving at the time in key Western governments, to whom we have granted anonymity in order to discuss sensitive matters. And we have reviewed numerous contemporaneous and more recent interviews with and statements by Ukrainian and Russian officials who were serving at the time of the talks. Most of these are available on YouTube but are not in English and thus not widely known in the West. Finally, we scrutinized the timeline of events from the start of the invasion through the end of May, when talks broke down. When we put all these pieces together, what we found is surprising—and could have significant implications for future diplomatic efforts to end the war.

In the midst of Moscow’s unprecedented aggression, the Russians and the Ukrainians almost finalized an agreement. Some observers and officials (including, most prominently, Russian President Vladimir Putin) have claimed that there was a deal on the table that would have ended the war but that the Ukrainians walked away from it because of a combination of pressure from their Western patrons and Kyiv’s own hubristic assumptions about Russian military weakness. Others have dismissed the significance of the talks entirely, claiming that the parties were merely going through the motions and buying time for battlefield realignments or that the draft agreements were unserious.

Although those interpretations contain kernels of truth, they obscure more than they illuminate. There was no single smoking gun; this story defies simple explanations. Further, such monocausal accounts elide completely a fact that, in retrospect, seems extraordinary: in the midst of Moscow’s unprecedented aggression, the Russians and the Ukrainians almost finalized an agreement that would have ended the war and provided Ukraine with multilateral security guarantees, paving the way to its permanent neutrality and, down the road, its membership in the EU.

A final agreement proved elusive, however, for a number of reasons. Kyiv’s Western partners were reluctant to be drawn into a negotiation with Russia, particularly one that would have created new commitments for them to ensure Ukraine’s security. The public mood in Ukraine hardened with the discovery of Russian atrocities at Irpin and Bucha. And with the failure of Russia’s encirclement of Kyiv, President Volodymyr Zelensky became more confident that, with sufficient Western support, he could win the war on the battlefield. Finally, although the parties’ attempt to resolve long-standing disputes over the security architecture offered the prospect of a lasting resolution to the war and enduring regional stability, they aimed too high, too soon. They tried to deliver an overarching settlement even as a basic cease-fire proved out of reach.

Today, when the prospects for negotiations appear dim and relations between the parties are nearly nonexistent, the history of the spring 2022 talks might seem like a distraction with little insight directly applicable to present circumstances. But Putin and Zelensky surprised everyone with their mutual willingness to consider far-reaching concessions to end the war. They might well surprise everyone again in the future.

ASSURANCE OR GUARANTEE? What did the Russians want to accomplish by invading Ukraine? On February 24, 2022, Putin gave a speech in which he justified the invasion by mentioning the vague goal of “denazification” of the country. The most reasonable interpretation of “denazification” was that Putin sought to topple the government in Kyiv, possibly killing or capturing Zelensky in the process.

Yet days after the invasion began, Moscow began probing to find grounds for a compromise. A war Putin expected to be a cakewalk was already proving anything but, and this early openness to talking suggests he appears to have already abandoned the idea of outright regime change. Zelensky, as he had before the war, voiced an immediate interest in a personal meeting with Putin. Though he refused to talk directly with Zelensky, Putin did appoint a negotiating team. Belarusian President Alexander Lukashenko played the part of mediator.

The talks began on February 28 at one of Lukashenko’s spacious countryside residences near the village of Liaskavichy, about 30 miles from the Belarusian-Ukrainian border. The Ukrainian delegation was headed by Davyd Arakhamia, the parliamentary leader of Zelensky’s political party, and included Defense Minister Oleksii Reznikov, presidential adviser Mykhailo Podolyak, and other senior officials. The Russian delegation was led by Vladimir Medinsky, a senior adviser to the Russian president who had earlier served as culture minister. It also included deputy ministers of defense and foreign affairs, among others.

At the first meeting, the Russians presented a set of harsh conditions, effectively demanding Ukraine’s capitulation. This was a nonstarter. But as Moscow’s position on the battlefield continued to deteriorate, its positions at the negotiating table became less demanding. So on March 3 and March 7, the parties held a second and third round of talks, this time in Kamyanyuki, Belarus, just across the border from Poland. The Ukrainian delegation presented demands of their own: an immediate cease-fire and the establishment of humanitarian corridors that would allow civilians to safely leave the war zone. It was during the third round of talks that the Russians and the Ukrainians appear to have examined drafts for the first time. According to Medinsky, these were Russian drafts, which Medinsky’s delegation brought from Moscow and which probably reflected Moscow’s insistence on Ukraine’s neutral status.

At this point, in-person meetings broke up for nearly three weeks, although the delegations continued to meet via Zoom. In those exchanges, the Ukrainians began to focus on the issue that would become central to their vision of the endgame for the war: security guarantees that would oblige other states to come to Ukraine’s defense if Russia attacked again in the future. It is not entirely clear when Kyiv first raised this issue in conversations with the Russians or Western countries. But on March 10, Ukrainian Foreign Minister Dmytro Kuleba, then in Antalya, Turkey, for a meeting with his Russian counterpart, Sergey Lavrov, spoke of a “systematic, sustainable solution” for Ukraine, adding that the Ukrainians were “ready to discuss” guarantees it hoped to receive from NATO member states and Russia.

Podolyak and Ukrainian Ambassador to Turkey Vasyl Bodnar after a meeting with the Russians, Istanbul, March 2022 Podolyak and Ukrainian Ambassador to Turkey Vasyl Bodnar after a meeting with the Russians, Istanbul, March 2022 Kemal Aslan / Reuters What Kuleba seemed to have in mind was a multilateral security guarantee, an arrangement whereby competing powers commit to the security of a third state, usually on the condition that it will remain unaligned with any of the guarantors. Such agreements had mostly fallen out of favor after the Cold War. Whereas alliances such as NATO intend to maintain collective defense against a common enemy, multilateral security guarantees are designed to prevent conflict among the guarantors over the alignment of the guaranteed state, and by extension to ensure that state’s security.

Ukraine had a bit

Direct naar artikelinhoud Website logo

Voorpagina Krant Best gelezen Rubrieken Portret van Derk Boswijk. Portret van Derk Boswijk.Bron Patrick Post Interview Tweede Kamer Millennials domineren nu in de Tweede Kamer. ‘Onze generatie kan de politieke cultuur veranderen’ Dertigers en veertigers nemen het roer over in de politiek. Het is te zien aan de formatietafel en op de stoel van de nieuwe Kamervoorzitter. Een gesprek met de gezichten van deze generatie: Jesse Klaver, Derk Boswijk, Ilana Rooderkerk en Laurens Dassen.

JanneChaudron Dit artikel is geschreven door Janne Chaudron politiek redacteur

Gepubliceerd op 22 november 2025, 15:00

Bewaren Delen Jesse Klaver was net zestien toen Pim Fortuyn werd vermoord. Hij voelde dat Nederland veranderde. De leider van GroenLinks-PvdA illustreert het met een voorbeeld. Klaver (39) is van Indische komaf. Zijn oma kookt Indisch en gebruikt vaak trassi (garnalenpasta). “Als je dat bakt, stinkt het verschrikkelijk.”

NIEUW

Word lid van Trouw en krijg online toegang tot de 11 beste kranten Van regio- tot wereldnieuws, van sport tot cultuur

Al vanaf

2,25 per week

Bekijk abonnementen

Vóór de moord op Fortuyn werd dat gekwalificeerd als ‘irritant’. “Doe de deur dicht, kreeg mijn oma regelmatig te horen.” Na de moord veranderde het sentiment in de samenleving. “De trassi werd een cultureel ding”, zegt Klaver. Zijn oma werd anders benaderd, en werd gewezen op haar afkomst. “Dit doe je maar in je eigen land, werd haar verteld.”

Quote van Laurens Dassen - Volt. ‘We deelden de frustratie richting een kabinet dat enkel met zichzelf bezig was’ Laurens Dassen Volt De moord op Pim Fortuyn, 6 mei 2002, is niet alleen voor Klaver een vormende periode geweest. De gebeurtenis staat bij veel Kamerleden in het geheugen gegrift. Dat komt doordat dertigers en veertigers veruit de grootste groep vormen in de Tweede Kamer. De gemiddelde leeftijd ligt met 44 jaar lager dan voorheen. Veel Kamerleden zaten op de middelbare school of studeerden net toen Fortuyn werd doodgeschoten.

De nieuwe en jonge Kamervoorzitter Thom van Campen (35) refereerde deze week aan de leeftijd van de Kamerleden. Hij is ‘trots’ op al die dertigers en veertigers ‘die met veel idealen in de Kamer zitten’.

Oppositietreintje Ook het formatieduo Rob Jetten (D66, 38) en Henri Bontenbal (CDA, 43) zijn generatiegenoten. Ze vormden tijdens het kabinet-Schoof samen met Laurens Dassen (40, Volt) en Mirjam Bikker (43, ChristenUnie) het ‘oppositietreintje’. Het werd een begrip in Den Haag. Voor belangrijke debatten appten ze met elkaar om thema’s af te stemmen en strategieën te bespreken en tijdens die debatten wisselden ze elkaar af met het ondervragen van bewindslieden. Dassen: “We deelden de frustratie richting een kabinet dat enkel met zichzelf bezig was, dat alleen focuste op asiel in plaats van op de échte problemen.”

Hoewel de politieke achtergronden verschillend zijn, schept leeftijd óók een band. Voor dit verhaal spreekt Trouw met vier generatiegenoten: Jesse Klaver, Laurens Dassen, Ilana Rooderkerk (38, D66) en Derk Boswijk (36, CDA).

Laurens Dassen, lijsttrekker van de politieke partij Volt. Laurens Dassen, lijsttrekker van de politieke partij Volt.Bron Foto Roger Dohmen Alle vier hebben ze de vruchten gekend die de babyboomers plukten van de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog, met de jaren negentig als hoogtepunt: de economie groeide, de democratisering van landen voltrok zich in sneltreinvaart en het homohuwelijk in Nederland werd geregeld. Maar als student of middelbare scholier werden Dassen, Klaver, Rooderkerk en Boswijk ook geconfronteerd met een nieuwe werkelijkheid. Niet alleen de moord op Fortuyn, Theo van Gogh en 9/11 vormden hen. Ook de financiële crisis van 2008 deed pijn. “Wij zijn denk ik de eerste generatie sinds de Tweede Wereldoorlog die ziet dat ontwikkelingen de verkeerde kant opgaan”, zegt Boswijk.

Scorebordpolitiek Klaver denkt dat zijn generatiegenoten ‘een kans hebben om de politieke cultuur’ te veranderen. Niet zozeer omdat ze dezelfde politieke ideeën hebben, wél omdat ze in dezelfde periode gevormd zijn, ze allemaal jonge kinderen hebben en af willen van de focus op personen, op oneliners, op beloftes die niet waargemaakt kunnen worden, op ‘streefgetallen’ die ieder kabinet formuleert, maar die nooit gehaald worden.

“Er is hier een cultuur ontstaan waarin je je politieke tegenstander zoveel mogelijk pijn wilt doen zodat je de strijd om de beeldvorming wint”, zegt Klaver op zijn werkkamer. Aan de muur hangen tekeningen van zijn jonge kinderen. De partijleider steekt ook de hand in eigen boezem; hij deed naar eigen zeggen in het verleden ook mee aan de ‘scorebordpolitiek’ zoals hij het zelf noemt. Klaver zit al vijftien jaar in de Tweede Kamer.

Quote van Jesse Klaver - GroenLinks-PvdA. ‘Ik denk dat er een soort tegenreactie aan het komen is van politici die dingen willen regelen’ Jesse Klaver GroenLinks-PvdA Maar hij wil niet langer dat politiek enkel nog om personen draait. Voor de verkiezingen van 2023, toen GroenLinks-PvdA voor het eerst meedeed met een gezamenlijke lijst, maakte hij plaats voor Frans Timmermans. Tijdens het kabinet-Schoof werd Klaver weer gewoon Kamerlid. Hij ziet dat meer politici in het midden een ander soort politiek proberen te bedrijven. Rob Jetten maakte ook plaats voor Sigrid Kaag als partijleider. “Ik denk dat er een soort tegenreactie aan het komen is van politici die dingen willen regelen, die doen wat nodig is voor het land en dat durven uit te leggen aan hun achterban.”

Daar komen soms pijnlijke keuzes bij kijken, zegt Klaver. “Maar je moet durven zeggen: ‘dit is misschien niet het allerleukste om te doen, maar dit is nodig om samen te werken en om verder te komen.’” Dat sentiment, merkt Klaver, hangt in de lucht. “Het is de belofte van deze verkiezingen.”

‘Ik werd verrot gescholden’ Derk Boswijk, Kamerlid sinds 2021, herkent de woorden van Klaver. Hij pakt een ingelijste voorpagina op zijn werkkamer. Ook op zijn muren prijken tekeningen van zijn drie jonge dochters. De krantenpagina dateert uit 2021 toen hij namens het CDA in het AD voor het eerst zei dat ‘een kleinere veestapel onvermijdelijk is’. “Een dag later stond ik op het Malieveld waar de boeren op dat moment protesteerden. Ik werd verrot gescholden. Ik stond naast Caroline van der Plas (BBB) en die ging natuurlijk de hele dag gratis bier uitserveren.”

Maar voor Boswijk was het duidelijk: wat Van der Plas beloofde – ze zou de boeren ongemoeid laten – kon ze niet waarmaken. “En het resultaat is dan: meer wantrouwen, meer polarisatie.”

Het CDA-Kamerlid kent de verleidingen van het populisme. Hij groeide op in een rechts-georiënteerd gezin. “Bij ons thuis stond de televisie redelijk vaak aan als Pim Fortuyn in beeld was. Mijn ouders, ondernemers, waren groot fan. Ze waren gecharmeerd van zijn duidelijke taal en hadden een afkeer van de Paarse kabinetten.”

Fractievoorzitter Jesse Klaver van GroenLinks-PvdA spreekt tijdens een bijeenkomst met partijleden over de verkiezingsuitslag. Fractievoorzitter Jesse Klaver van GroenLinks-PvdA spreekt tijdens een bijeenkomst met partijleden over de verkiezingsuitslag.Bron ANP In die tijd wilde Boswijk ‘dolgraag’ beroepsmilitair worden. “Een jongensdroom”, zegt hij. Maar hij had pech. Toen hij de vooropleiding volgde bij de Landmacht (hij was net te jong om de reguliere opleiding te starten), besloot Defensie te bezuinigen. “Ik kreeg een brief thuis. Alleen vrouwen en mensen met een migratieachtergrond waren na de vooropleiding verzekerd van een baan. Ik was zestien. Het viel rauw op mijn dak.”

Hij ging mbo-bouwkunde studeren – ‘in een Vogelaarwijk’. “De frustratie die ik daar zag, zorgde ervoor dat ik op mijn achttiende op de PVV stemde.” Hij raakte snel teleurgesteld, want ‘de PVV wil geen problemen oplossen, toen niet en nu niet’. Boswijk – toen al politiek geïnteresseerd – ging op zoek naar een andere partij en kwam uit bij het CDA.

Wennen aan de harde omgangsvormen De dertigers en veertigers die de Kamer ingaan beginnen vaak over hun jonge kinderen als hen gevraagd wordt naar hun drijfveren. “Ik heb zelf twee zoontjes van twee en vijf jaar”, zegt Ilana Rooderkerk (D66), voorheen fractievoorzitter in Amsterdam en sinds 2023 Kamerlid. “Mijn oudste kind belandde als baby in het ziekenhuis. Ik realiseerde me hoe kwetsbaar het leven is. Het kwam goed, maar het was voor mij ook een moment waarop ik dacht: ik wil dat hij veilig kan opgroeien op deze planeet, net als alle andere kinderen. In een schone omgeving met goed onderwijs.”

Quote van Ilana Rooderkerk - D66. ‘Ik vind representatie heel belangrijk. Jonge moeders agenderen weer andere onderwerpen dan mannen.’ Ilana Rooderkerk D66 Het stimuleerde haar om de Kamer in te gaan. Ze moest wennen aan de harde omgangsvormen, de polarisatie, het elkaar vliegen afvangen. In de Amsterdamse gemeenteraad waar ze eerder actief was, hielpen collega’s van andere partijen elkaar als iemand persoonlijk werd aangevallen.

Toen Rooderkerk zich deze zomer opnieuw kandidaat stelde voor de lijst van D66, kreeg ze op X ‘veel haat’ over zich heen. “Ik kreeg reacties als: als moeder moet je dat toch niet willen. Je moet toch gewoon thuisblijven.” En: ‘Ze moet er zijn om het volk te vertegenwoordigen en dat gaat niet als je moet bevallen, herstellen en vervolgens voor een baby moet zorgen.’ Ze plaatste een uitgebreide reactie op LinkedIn. “Want ik vind representatie heel belangrijk. Jonge moeders agenderen weer andere onderwerpen dan mannen.”

Het zijn dit soort opmerkingen, denkt het D66-Kamerlid, die jonge vrouwen afschrikken om de politiek in te gaan. Nog zo’n heet hangijzer: zwangerschapsverlof. Hoewel dat in de Tweede Kamer beter geregeld is dan voorheen, is het nog lang niet perfect. Net na de bevalling van Rooderkerks tweede zoon, in 2023, moest ze naar de Tweede Kamer komen om geïnstalleerd te worden. Ze moest fysiek aanwezig zijn. “Ik had net een kind”, zegt ze. “Door dit soort regels deinzen vrouwen terug.”

Derk