Waarom restaurants liever niet willen dat jij een toetje bestelt
Dit artikel is geschreven door Jona van LoenenGepubliceerd op 13 november 2025
Vorige week heb ik uitgelegd dat je in een restaurant niet zozeer betaalt voor het eten en drinken, maar vooral voor de tijd die je spendeert aan tafel. Dat is waarom wijn en voorgerechten zo krankzinnig duur zijn: deze gaan namelijk samen met een lange zit. Ik ben daarbij iets belangrijks vergeten te vertellen, namelijk dat restaurants liever niet willen dat je een toetje bestelt.
Net zoals bij voorgerechten en wijn zitten ook mensen die een toetje bestellen lang aan tafel. Er is wel een groot verschil. Restaurants kunnen een flinke prijs vragen voor wijn en voorgerechten, waarmee ze de tafelruimte terugverdienen, maar op toetjes wordt amper wat verdiend.
Dat heeft twee redenen. Ten eerste moet een klant voor het hoofdgerecht (en voorgerecht) al flink in de buidel tasten, wat betekent dat ze niet veel voor een toetje willen betalen. Ten tweede heb je voor toetjes een aparte (sous)chef nodig en ruimte om ze te bereiden. Dit betekent hogere kosten én minder tafelruimte, waarmee toetjes ervoor zorgen dat je minder klanten kan serveren, terwijl je er ook nog eens weinig aan verdient.
Nooit een aparte dessertkaart Dit is dus ook de reden dat restaurants wél altijd wijnglazen en een wijnkaart voor je neerzetten maar geen aparte dessertkaart. Omdat ze liever niet willen dat u een toetje bestelt. Wat restaurants het liefst hebben: je zegt dat het gesmaakt heeft, vraagt om de rekening en vertrekt snel weer zodat ze die tafel nog een keer kunnen verkopen aan een andere klant.
Gelukkig is hier een belangrijke uitzondering op te maken. Dat is als het tien uur is en het restaurant bijna gaat sluiten. Je kunt dan met een gerust hart een toetje bestellen; die tafel kan dan immers niet nog een keer worden verkocht.
Jona van Loenen (1994) is econoom en schrijver. Wekelijks geeft hij als ‘Undercover econoom’ zijn kijk op prikkelende vragen uit het dagelijks leven. In mei verscheen zijn boek Waarom de laagsteprijsgarantie ervoor zorgt dat jij te veel betaalt. Antwoorden op vragen die economen niet durven te stellen.
Dit artikel analyseert de gevolgen van het geleidelijk afschaffen van de hypotheekrenteaftrek en het eigenwoningforfait – een voorstel in diverse verkiezingsprogramma's. Tegenstanders vrezen daling van woningwaarde en stijging van woonlasten, maar de auteurs concluderen dat deze bezorgdheid ongegrond is.
Belangrijkste conclusies
Onderbouwing en mechanisme
Het koopprijsmodel De analyse gebruikt een foutcorrectiemodel dat ervan uitgaat dat huishoudens op lange termijn een vast deel van hun inkomen (de koopquote) aan hypotheeklasten besteden.
Compensatie De berekening gaat ervan uit dat de gemiste belastinginkomsten (door het verdwijnen van het fiscale voordeel) via een generieke teruggave aan alle huishoudens worden gecompenseerd via de inkomstenbelasting (€ 1.052 per huishouden in 2026, geïndexeerd). Deze compensatie wordt bij het inkomen opgeteld en geleidelijk ingevoerd.
Overige voordelen
Kanttekening Recente kopers leveren in relatieve zin wel wat in, omdat zij nog het meeste belastingvoordeel mislopen. De politiek zou kunnen overwegen om de afbouw voor deze groep geleidelijker te laten verlopen.
Automatische samenvatting, zie: https://sites.google.com/view/stylo-aisite/samenvattingen/filosemitisme
Een gevaarlijk politiek spel
Dat Duitsland na de holocaust zijn schuldgevoelens wegdrukte door filosemitisme, liefde voor joden, is bekend. Dit gebeurt nu opnieuw in het Westen, zoals door mensen die zich een valse joodse identiteit toe-eigenen – een subtiele vorm van vernietiging.
Deborah Feldman
12 november 2025 – verschenen in nr. 46
In het verwoeste naoorlogse Duitsland was de eerste nazi die zichzelf voor jood probeerde uit te geven een voormalige Gestapo-officier genaamd Erich Hohn. Onder de schuilnaam Julius Israel Holm deed hij zich voor als overlevende van een concentratiekamp en wist hij zelfs vicevoorzitter te worden van een lokale afdeling van de Vereniging van vervolgden van het naziregime. De echte slachtoffers herkenden hem echter meteen en ontmaskerden hem. Als Hohn niet zo’n prominente positie had geambieerd, was deze bedriegerij wellicht nooit aan het licht gekomen. Er waren destijds veel meer van dit soort gevallen.
Hohn werd in 1948 berecht en veroordeeld. Toen de Duits-joodse schrijver Edgar Hilsenrath hierover las, knipte hij het krantenartikel uit. Hij was ervan overtuigd dat deze absurde rolomkering een diepere morele waarheid onthulde over de naoorlogse samenleving. Uiteindelijk inspireerde het hem tot zijn inmiddels klassieke roman De nazi en de kapper. In dit boek, geschreven in de jaren zestig en internationaal succesvol in de jaren zeventig, draait het verhaal eveneens om een dergelijke identiteitsomkering. Toch duurde het jaren voordat Hilsenrath een Duitse uitgever vond; pas in 1977 verscheen het boek bij een kleine uitgeverij.
De reden daarvoor lijkt duidelijk: het subversieve uitgangspunt. Een voormalige SS-officier die de identiteit aanneemt van zijn vermoorde joodse jeugdvriend om een militaire held te worden binnen een andere etnisch-nationalistische beweging, en die zijn nazi-fanatisme gebruikt voor de zionistische zaak, komt pijnlijk dicht bij godslastering in een land waar de politieke legitimiteit mede rust op een zorgvuldig gecultiveerde ‘liefde voor joden’ (filosemitisme) als onderdeel van nationaal zelfherstel.
Hilsenrath hekelde de naoorlogse Duitse samenleving vanwege haar oppervlakkige filosemitisme, dat hij ‘binnenstebuiten gekeerd antisemitisme’ noemde. Hij was niet de enige die dit zo zag. De Duits-joodse journalist Eleonore Sterling publiceerde in 1965 een diepgravend essay in Die Zeit. Haar tekst geldt als een belangrijke bijdrage aan de langere – vooral door joden gevoerde – discussie over de hypocrisie van het naoorlogse Duitsland. Sterling liet zien dat het moderne filosemitisme vaak oppervlakkig en zelfzuchtig was. Men prees ‘dode joden’ zoals Einstein en Heine, maar ging tegelijk vijandig om met levende joodse critici, die werden weggezet als ‘Duitsland-haters’. Het onderdrukte antisemitische sentiment werd volgens haar simpelweg verplaatst naar nieuwe, maatschappelijk aanvaardbare doelwitten, zoals gastarbeiders, Oost-Europeanen en zogenoemde linkse intellectuelen. Sterling betoogde dat deze morele ‘fetisjisering’ joden reduceerde tot symbolen, hulpmiddelen in andermans morele verhalen, in plaats van hen te benaderen als individuen en gelijken. Dat alles, schreef ze, wees op een dieper probleem: de vorm was belangrijker geworden dan de inhoud. Het uitvoeren van democratische rituelen en morele gebaren had de plaats ingenomen van werkelijke democratische overtuigingen en gelijkwaardigheid.
Toen rond de val van de Berlijnse Muur het systematische onderzoek naar filosemitisme eindelijk echt op gang kwam, kwamen academici – onder wie de historicus Frank Stern – tot een vergelijkbare conclusie. Stern liet zien dat de inmiddels verworden rituelen en representaties in wezen een primitieve vorm van onderdrukking waren van de donkere kanten van het antisemitisme. Juist doordat die aspecten werden weggepoetst achter ogenschijnlijk positieve stereotypen en projecties, konden ze ongestoord doorgroeien en zich zelfs agressiever ontwikkelen.
Hilsenraths roman werd in 2004 heruitgegeven in Duitsland en kreeg veel lof. Toch heeft een andere beroemde rolomkering in dit genre, The Portage to San Cristobal of A.H. van George Steiner (1979), nog altijd geen Duits publiek gevonden. Dat is opmerkelijk, want Steiner was geliefd bij zijn gerenommeerde uitgever Suhrkamp. Siegfried Unseld accepteerde het boek aanvankelijk zelfs enthousiast, zonder het te hebben gelezen, maar bedacht zich later op advies van diverse medewerkers.
Steiners literaire experiment raakte een gevoelige snaar van filosemitische hypocrisie. Het boek schetst een denkbeeldig Eichmann-achtig proces in de Zuid-Amerikaanse jungle, met als climax een toespraak van Hitler ter verdediging van zichzelf. Daarmee stelt Steiner pijnlijk ongemakkelijke vragen over de ogenschijnlijk vanzelfsprekende scheidslijn tussen slachtoffer en dader: ‘Was het Herzl die Israël heeft gecreëerd, of was ik het? Kijk daar eens eerlijk naar. Zou Palestina ooit Israël zijn geworden… als de Holocaust niet had plaatsgevonden? Het was de Holocaust die jullie de moed gaf om onrecht te begaan, die jullie ertoe bracht Arabieren uit hun huizen te verdrijven… omdat zij jullie door God gegeven bestemming in de weg stonden. Misschien ben ík wel de Messias, de echte Messias, de nieuwe Sabbatai, wiens gruweldaden door God werden toegestaan om Zijn volk terug naar huis te brengen.’
‘Het Reich heeft Israël voortgebracht’, laat Steiner zijn fictieve Hitler zeggen. ‘Dit zijn mijn laatste woorden.’ Max Frisch noemde het boek ‘een antisemitisme waar alleen joden toe in staat zijn’, en samen met andere toonaangevende schrijvers van de uitgeverij verklaarde hij het ongeschikt voor publicatie. Opmerkelijk genoeg leek Suhrkamp geen moeite te hebben om afstand te nemen van Steiner, een internationaal gerenommeerde joodse auteur die juist had bijgedragen aan de reputatie van de uitgeverij. In de jaren daarna bleven Duitse critici uitgever Unselds besluit verdedigen en wezen zij op wat zij zagen als een zwakte van Steiners roman: diens vermeende ‘obsessieve antizionisme’. Daarmee suggereerden zij dat Steiners intellectuele lef – zijn poging moeilijke vragen te stellen over de invloed van Europese etnisch-nationalistische ideeën op de moderne joodse identiteit – niets meer zou zijn dan een simpele ideologische obsessie.
Arnon Grunbergs roman De joodse messias onderzoekt vergelijkbare thema’s, zij het vanuit het perspectief van de tweede generatie, en werd wél geschikt geacht voor een Duits publiek. Het duurde ‘slechts’ negen jaar, merkte een recensent ironisch op, uit angst om ‘Duitse gevoelens te kwetsen’. Het boek functioneert als een groteske metafoor voor de neurotische Europese omgang met schuld en verlossing – dezelfde vroege spanningen die Duits-joodse intellectuelen zoals Sterling, Hilsenrath en Steiner zo hevig prikkelden. Grunberg gaat nog verder in het doorbreken van taboes door het tot fetisj maken van joden te ridiculiseren. Hij legt de vulgariteit bloot die voortkomt uit de angstige onderdrukking van de naoorlogse Europese samenleving.
In zijn verhaal vloeien empathie en perversie door elkaar in de obsessieve erotische fantasieën van de hoofdpersoon. De rolwisseling is hier niet slechts opportunisme, maar een bijna logisch gevolg van een collectief psychologisch complex. Grunbergs ‘messias’ is deze keer een nazi-nazaat die zichzelf uiteindelijk uitroept tot redder van Israël – een gewaagde, bijna maar net niet absurdistische verwaandheid die leest als een overdreven herhaling van de verdedigingsrede van Steiners fictieve A.H., of Hilsenraths verhaal over de voormalige nazi die idf-strijder werd.
Toen ik vijftien jaar geleden bij toeval stuitte op De joodse messias in een boekwinkel in Manhattan, wist ik niets van de traditie waarin het boek stond. Ik verslond het met een mengeling van opwinding en ongemak, heen en weer schakelend tussen bewondering voor de ongeremde durf van de schrijver en afkeer van diezelfde onverbloemdheid. Maar naast die sterke emoties gaf de roman me ook een praktische les die later waardevol bleek. Als nakomeling van holocaustoverlevenden had ik altijd gedacht dat het gevaar vooral schuilde in misleiding en bedrog. Dit boek liet me zien dat er een minstens zo groot gevaar schuilgaat achter een ogenschijnlijk oprechte façade. Het verlangen om schuldgevoelens weg te drukken via tot fetisj gemaakte compassie kan een nieuwe vorm van geweld tegen joden zijn, besefte ik. Een geweld dat zo subtiel is dat je er misschien zelfs in meegaat, of aan meedoet, omdat verzet ertegen betekent dat je de pijnlijke waarheid onder ogen moet zien.
Kijkend naar de relatie van meerderheidssamenlevingen met andere minderheden die slachtoffer zijn geweest van genocide, kun je makkelijk concluderen dat tot fetisj maken de laatste fase van uitwissing is. Dit mechanisme kan alleen wortel schieten in een vacuüm: wanneer de tot fetisj gemaakte groep qua aantal sterk is teruggedrongen of zoveel rechten is ontnomen dat zij zich niet meer kan verdedigen. Een klassiek voorbeeld uit mijn eigen omgeving zijn de inheemse Amerikanen. Veel Amerikaanse verhalen over zogeheten pretendians gaan over mensen die zich een verzonnen inheemse identiteit aanmeten, compleet met zogenaamd traditionele namen, verhalen, tatoeages en overdadige kostuums.
Mijn eigen eerste kennismaking met het concept ‘pretendian’ vond echter plaats kort nadat ik in 2014 naar Berlijn verhuisde. Ik woonde een ceremonie bij waar de beroemde rabbijn Walter Homolka eregast was. In zijn pompeuze toespraak leek hij joods-zijn neer te zetten als een bovennatuurlijke drang om ‘de wereld te leiden’ en ‘wereldgebeurtenissen te beïnvloeden’. Voor iemand zoals ik, opgegroeid in een heel andere joodse traditie, klonk dit als een elegante herhaling van klassieke antisemitische complottheorieën. Kort daarna ontdekte ik dat Homolka, hoewel hij sinds 1997 de machtigste rabbijn van Duitsland w
Ga direct naar inhoudGa naar ‘artikel luisteren’
Waarom NRC besloot het nieuws over informateur Wijers te publiceren
achtergrond Nieuwsbrief van de hoofdredactie Door publicatie van een appje van Hans Wijers richtte NRC deze week de aandacht op zich. We leggen graag uit waarom we die berichten brachten.
Patricia VeldhuisPatricia Veldhuis Patricia Veldhuis
Patricia Veldhuis Gepubliceerd op15 november 2025 om 20:21 Leestijd 2 minuten
Luister
Foto Wouter de Wilde
Het was een roerige politieke week waarin ook NRC onderdeel van de ophef werd.
Donderdagmiddag brachten we het nieuws dat informateur Hans Wijers zich op verkiezingsavond negatief had uitgelaten over de mogelijkheid van een centrumrechts kabinet met JA21. Ook had hij VVD-leider Yesilgöz op een podium tijdens deze borrel een leugenaar genoemd, bevestigden meerdere bronnen aan NRC. Voor een informateur wiens taak het is om een werkbare coalitie bij elkaar te brengen, is het opmerkelijk dat hij publiekelijk zijn voorkeur uitsprak voor een specifieke samenstelling. Dat is relevante informatie, concludeerden we, dat nieuws moeten we brengen. De Telegraaf bracht op basis van hun eigen bronnen op dezelfde middag eveneens een artikel.
Aanvankelijk nam de net aangetreden informateur in een reactie aan NRC afstand van zijn uitspraken en bood hij excuses aan. Die werden in grote lijnen aanvaard door de VVD. Het leek even alsof de formatie door kon.
Op vrijdag ontstond er een nieuwe dynamiek toen journalist Eric Smit, oprichter van Follow the Money, in een bericht op LinkedIn schreef dat hij op de bewuste verkiezingsbijeenkomst Yesilgöz een leugenaar had genoemd. Dat Smit zich die avond anders herinnert, doet niets af aan de veertien bronnen die iets anders zeggen.
Tegelijkertijd kreeg onderzoeksjournalist Hugo Logtenberg nieuwe informatie rond. Het bleek dat Wijers in een recent appbericht Yesilgöz onder meer „die feeks van de VVD” noemde. NRC had Wijers vrijdag rond het middaguur vragen gesteld over dat appje, waarop Wijers zelf de conclusie trok dat zijn positie onhoudbaar was geworden.
Op de redactie waren we ons bewust van de impact van deze stukken. Ook zagen wij dat NRC kritiek te verduren kreeg, op social media en bij andere nieuwsorganisaties. Ontevreden lezers meldden zich bij de klantenservice. Waarom schrijft NRC over privézaken? Wil NRC de formatie laten ontsporen?
Het is goed om uit te leggen hoe een redactie tijdens een belangrijke tijd zoals een formatie te werk gaat. Tijdens de campagne zijn de lijsttrekkers overal. Ze willen hun boodschap verkondigen, stemmen winnen. Maar tijdens de formatie gaan de luiken grotendeels naar beneden. Er zijn persmomenten, maar veel belangrijke informatie wordt niet verteld.
Vanaf het moment dat afgelopen woensdag bekend werd dat Wijers namens D66 was aangesteld als formateur wilden wij op de redactie weten: wat zegt de keuze van Wijers, met zijn economische kennis en staat van dienst in het bedrijfsleven, over hoe Rob Jetten het hobbelige pad richting een kabinet wil aanpakken?
Onderzoeksjournalist Logtenberg ging rondbellen in kringen van de partij. Vele tientallen telefoontjes brachten hem op het spoor van de bewuste bijeenkomst op verkiezingsavond, een borrel van ondernemer Willem Sijthoff in Amsterdam waar zo’n tweehonderd gasten aanwezig waren. Veertien van de aanwezigen bevestigden de verschillende uitspraken van Wijers aan Logtenberg. Toen hij een dag later ook het beladen appje geverifieerd had, wist hij: dit was geen ‘slip of the tongue’ van Wijers tijdens een gezellige borrel, zoals hij verklaarde bij een persmoment, maar een uitspraak die in lijn was met zijn persoonlijke mening.
Natuurlijk hebben we bij NRC de belangen afgewogen. We staan er bij iedere publicatie expliciet bij stil: als onze journalisten over personen schrijven breken we, op een manier, in op het recht op privacy. Die inbreuk moet gerechtvaardigd zijn door het maatschappelijk belang van het nieuws.
In de afweging die wij op de redactie maakten, vonden wij de berichtgeving over de bijeenkomst en het app-bericht gerechtvaardigd. Wijers is een publiek figuur. Dat betekent dat hij moet aanvaarden dat zijn uitlatingen sneller onder een vergrootglas komen te liggen. Wijers had een belangrijke publieke taak als informateur. Zijn opvattingen en uitlatingen daarover zijn dan zeer relevant. Dat geldt ook voor uitspraken op een bijeenkomst met genodigden.
Het controleren van de macht is onze taak, wie die macht ook in handen heeft. Wij moeten als NRC doen waar we goed in zijn: laten zien wat er gebeurt – ook achter de schermen, op besloten feestjes, in wandelgangen. Dat doen we onafhankelijk. Om die reden publiceerden we eerder onthullingen over beoogd premier Ronald Plasterk en, bij de vorige formatie twee jaar geleden, verkenner Gom van Strien.
We laten ons leiden door waarheidsvinding, niet door politieke belangen. Als er feiten opduiken, houden we die niet onder de pet.
Dit is de tekst van de nieuwsbrief van de hoofdredactie die wekelijks op zondag verschijnt. Abonneren kan hier.
Deel
Mail de redactie Meer van het onderwerpMedia Een ‘Thatcherite conservative’ drukt zijn stempel op de BBC, maar daar zou een einde aan kunnen komen 23 uur geleden
NRC-chef Wubby Luyendijk wint VVOJ Vliegwiel, prijs voor onderzoeksjournalistiek 1 dag geleden
Privacy-instellingen Elke dag bijzondere verhalen bij Houtens Nieuws exclusief voor abonnees! Abonneer nu
Logo houtensnieuws.nl digitale editie De Krant
Zoeken inloggen Inloggen
Afbeelding RTV Utrecht Echtgenoot oud-burgemeester Meerts van Wijk bij Duurstede verloor zijn zoon aan verkeerde drugs en wil anderen waarschuwen 15 november 2025 om 14:00 Voorlezen Maatschappelijk UTRECHT/WIJK BIJ DUURSTEDE Marijn Bom verloor zijn zoon Luca aan de gevolgen van drugsgebruik. Luca kocht een fatale pil via de website funcaps.nl. Komende maandag staan de mensen die achter de site zitten voor de rechter. ,,We moeten ons bewust worden van hoe gevaarlijk drugs kunnen zijn.”
In de woonkamer van Marijn Bom (54) hangt een serie schilderijen waarvan het zelfportret van Luca het meest indringend is. Op het werk, waarin zwart, wit en grijs domineren, is de zoon van Marijn te zien. ,,Je kijkt in de ogen van Luca”, zegt Bom vol trots. ,,Hij is mijn jongste zoon, hij is 19 geworden. Hij was kunstenaar en heeft heel veel schilderijen gemaakt, waarvan dit er eentje is.”
DOOD IN BED Luca zat op de HKU in Utrecht. Hij is een bijzondere jongen, zegt z’n vader. Hij verft z’n haar in allerlei kleuren, is creatief en queer. “Op zaterdagmiddag ging hij vaak naar Utrecht Centraal, omdat hij erachter was gekomen dat daar meer queer jongelui bij elkaar kwamen. Daar had hij het enorm naar z’n zin. Hij bloeide daar echt op. Tijdens de gaypride in Utrecht ontmoette hij z’n vriend met wie hij jarenlang samen is geweest.”
Ondanks dat hij het goed doet op de kunstacademie wil Luca toch iets anders doen: de kappersopleiding. Maar met die opleiding begint hij nooit. Twee dagen na zijn dood worden de bestelde scharen thuisbezorgd. Op 2 juli vindt zijn vader hem ‘s ochtends in bed. Hij leeft dan enkele uren niet meer. ,,Het zag er heel raar uit. Aan de ene kant lag hij heel rustig in z’n bed, met z’n hoofd op z’n kussen. Maar hij had schuim op z’n mond. En hij was helemaal stijf.”
O-DSMT Bom belt 112. Politie, brandweer en ambulance arriveren, maar het is te laat. Het overlijden van Luca zorgt er ook voor dat burgemeester Iris Meerts van Wijk bij Duurstede haar burgemeesterschap vroegtijdig beëindigt. Marijn is haar man en Luca dus haar stiefzoon.
Een forensisch arts die onderzoek doet, constateert dat Luca is overleden aan een combinatie van drugs, het warme weer en astmamedicatie. ,,Zo’n puffer zorgt ervoor dat de drugs nog harder binnenkomen.” Luca heeft de drugs ketamine in z’n bloed. Dat bestelde hij vaker, blijkt uit zijn emailgeschiedenis. Maar de laatste keer bestelt hij iets nieuws: de designerdrug O-DSMT. Die wordt in een anonieme envelop bezorgd. Bom pakt de brief nog van de mat en legt hem nietsvermoedend aan de kant. ,,Want het was post voor m’n zoon.”
De O-DSMT is hem waarschijnlijk fataal geworden. ,,Wat ik begrijp is dat het middel te vergelijken is met tramadol, een pijnstiller, maar dan tien keer zo sterk. Het verlaagt je ademhaling. Omdat het zo verdovend is, is Luca gewoon in z’n slaap weggeleden.” Hij blijkt de drug besteld te hebben via de website funcaps.nl. Aanvankelijk is vader Bom woedend op de mensen achter die website, maar zijn boosheid zakt later. ,,Mijn zoon heeft het zelf besteld en hij heeft het vrijwillig gebruikt”, zegt hij. ,,Hij heeft daar zelf ook een grote verantwoordelijkheid in.”
RECHTSZAAK Als afgelopen zomer funcaps.nl offline gehaald wordt door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) trekt Bom aan de bel. Er is een strafrechtelijk onderzoek gestart naar de mensen achter de drugswebsite. “Dus leek het me goed om te laten weten dat ook Luca is overleden aan drugs die hij bij die site heeft besteld.”Komende maandag is de eerste zitting tegen een aantal verdachten achter funcaps.nl. De verdenking luidt: overtreding van de geneesmiddelenwet. De verdachten zouden hebben gehandeld in verboden middelen. Die drugs zijn waarschijnlijk niet alleen Luca fataal geworden, er zijn mogelijk veel meer slachtoffers.
BIERTJE OF PIL Voor Marijn Bom is het niet het belangrijkste dat de mensen achter de funcaps.nl een jarenlange celstraf krijgen. ,,Ik hoop vooral dat andere jongeren niet de fout maken die Luca maakte. En dat minder ouders mee hoeven te maken wat wij nu meemaken.” Bom is overigens geen voorstander van het illegaal maken van alle drugs.”Maar het moet wel wat minder makkelijk worden om drugs te bestellen. We moeten ons als maatschappij bewust worden van hoe gevaarlijk het is. Ik heb het er vaak met jonge collega’s over. Die zeggen dan: weet je dat een pilletje minder schadelijk is dan een biertje? Dan heb ik de neiging om te zeggen: heb je wel eens een nieuw biertje uitgeprobeerd en dat je de volgende ochtend niet meer wakker werd?”Hij vindt dat het minder ‘normaal’ zou moeten zijn om een pilletje te slikken, dat we het er met z’n allen meer over gaan hebben. “Er alleen ‘open’ over zijn met je kinderen is niet genoeg. Je moet er indringender met ze over praten.”
LIEVE LUCA Marijn Bom, die een eigen bedrijf heeft, zit een paar maanden na het overlijden van zijn zoon vooral nog thuis. ,,Soms heb ik de energie om een paar dagen te werken, soms zijn er dagen dat ik na een half uurtje al helemaal op ben.” Hij gaat de rechtszaak tegen funcaps.nl nauwgezet volgen en is ook bij de zitting van komende maandag. Maar wat de rechter uiteindelijk ook beslist, Bom krijgt zijn zoon er niet meer terug.
Wat overblijft zijn de herinneringen aan zijn ‘prachtige, lieve’ Luca. ,,Iemand die altijd het beste voorhad met anderen. Als hij naar de supermarkt ging met een paar euro voor een energiedrankje en hij zag een dakloze op straat, dan bedacht hij dat het toch verstandiger en waardevoller was om die euro’s aan de ander te geven.”
(Bron: RTV Utrecht)
Mail de redactie Meld een correctie
Gerelateerde artikelen Productieleider Asmir Maletic. Winkels Ook na vertrek van snackfabriek maken ze in Wijk bij Duurstede miljoenen bitterballen en kroketten advertentie
Ad Ruil je auto in voor de Kia EV3. Ontvang een inruilvoorstel Karin den Hollander, directeur Stiefacademie Nederland Maatschappelijk 15 nov Stichting Stiefacademie Nederland doet mee in landelijk onderzoek naar ondersteuning van (stief)ouderschap Afbeelding Activiteiten 15 nov Aanschuiftafel in Het Kruispunt Afbeelding Maatschappelijk 15 nov Echtgenoot oud-burgemeester Meerts van Wijk bij Duurstede verloor zijn zoon aan verkeerde drugs en wil anderen waarschuwen De schuur die nog niet gesloopt mag worden omdat er steenuilen in nestelen PREMIUM Achtergrond 15 nov Loerik VI in Houten: al dertig jaar plannen voor nieuwbouw, stuk grond ligt nog altijd braak Meer laatste nieuws Meest gelezen Kwekerij biologische groenten Jongerius in Houten is plotseling gestopt Afbeelding Er komt geen tijdelijk opvang van asielzoekers in Houten, misschien wel een duurzame Afbeelding Er wordt hard gewerkt aan de Takko aan de Spoorhaag in Houten Afbeelding 112 Slachtoffer ongeval Provincialeweg is meerderjarige vrouw uit Schalkwijk Initiatiefgroep Vluchtelingen Welkom Houten is ontsteld over afblazen tijdelijke opvang Afbeelding advertentie Contact Regiotreffers Familieberichten Privacy Nieuws uit andere regio’s Baarnsche Courant Barneveldse Krant Bunniks Nieuws De Nieuwsbode De Puttenaer De Rijnpost
De Stad Amersfoort De Stad Gorinchem De Stad Nijkerk De Stad Wageningen De Vierklank De Woudenberger
Ede Stad Ermelo's Weekblad Harderwijker Courant Het Kompas Hardinxveld-Giessendam Het Kompas Sliedrecht Houtens Nieuws
Huis aan Huis Elburg Huis aan Huis Oldebroek Leusder Krant Nieuwsblad De Kaap Nunspeet Huis aan Huis Recreatiekrant Veluwe
Regiosport Veenendaal Rijn en Veluwe ScherpenzeelseKrant Soester Courant Wijks Nieuws
Het is niet toegestaan teksten, foto’s of enig onderdeel van deze website over te nemen of te verspreiden zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever. Gemaakt met behulp van
Het Financieele Dagblad Open in Google Play Store Bekijk
Sub menu Home Profiel menuZoeken Interview • 00:30 Psycholoog Anne Marsman: ‘Alles trauma noemen, miskent ons grote herstellende vermogen’
Brenda van Osch Mensen zouden minder geestelijke trauma’s oplopen als ze zich na iets potentieel traumatisch gesteund weten, stelt psycholoog Anne Marsman. Want een moeilijke jeugd of ingrijpende ervaring leidt niet per se tot trauma. Dit is deel 3 van een serie over veiligheid.
Anne Marsman was ‘totaal niet onder de indruk’ van haar studie psychologie. Fotografie: Leroy Sankes voor het FD. Laatst vroeg iemand haar: ‘Op een schaal van nul tot tien, hoe erg is het wat jou is overkomen?’ Het was oprechte interesse. Toch antwoordde Anne Marsman dat je deze vraag nooit moet stellen. ‘Trauma is altijd subjectief. Wat voor mij een tien is kan voor jou een vier zijn. Is drie keer verkracht worden erger dan één keer? Als iets traumatisch is voor iemand, is het per definitie ingrijpend geweest. Daar moet het gesprek over gaan: hoe heeft het jou geraakt?’
Marsman studeerde psychologie aan de Universiteit Maastricht. Ze was van de opleiding ‘totaal niet onder de indruk’. Het frustreerde haar dat veel lesstof bestond uit theoretische modellen met daarin de criteria voor bepaalde stoornissen. ‘Het voelde alsof we het niet over mensen met levens hadden, en voorbijgingen aan de context waarin klachten kunnen ontstaan die eigenlijk heel logisch zijn en helemaal niet pathologisch. Daar was nauwelijks aandacht voor, terwijl dat toch cruciaal is voor herstel.’
Haar eigen beladen verleden – dat zich uitte in depressieve periodes, eetproblematiek en zelfbeschadiging – en een ontmoeting met hoogleraar psychiatrie Jim van Os, motiveerden haar tot een PhD-traject. Haar proefschrift, ‘Beyond dis-ease and dis-order’, gaat over de invloed van ingrijpende jeugdervaringen op geestelijke gezondheid. In 2023 richtte ze Traumanet op, een onlineplatform dat laagdrempelige kennis over trauma deelt en praktische handvatten biedt.
Wanneer spreken we van trauma? ‘Ik blijf altijd dicht bij de letterlijke vertaling: een wond. Een psychische verwonding die is ontstaan doordat er iets is gebeurd wat niet had moeten gebeuren, of iets niet is gebeurd wat juist had moeten gebeuren. In dat laatste geval gaat het bijvoorbeeld over emotionele verwaarlozing. Het is traumatisch als je de gebeurtenissen niet kunt verwerken. Doordat ze te groot zijn, te overweldigend, of doordat je ze niet begrijpt. En waar je langdurig last van houdt.’
Afwezigheid van liefde kan dus ook traumatiserend zijn? ‘Zeker, al is dat moeilijker te begrijpen voor mensen. Die zeggen vaak: “Maar ik ben niet misbruikt, niet mishandeld, ik heb niks meegemaakt.” Dan denk ik: dat is precies het probleem, dat je dingen niet hebt meegemaakt. Geen troost bijvoorbeeld. Realiseer je dat we als mens totaal afhankelijk zijn van verbinding met anderen. Een baby gaat simpelweg dood als er geen contact is, experimenten hebben dat uitgewezen. Dat betekent dat emotionele verwaarlozing heel bedreigend en beschadigend is. Ons leven hangt er letterlijk van af. Dus als kinderen opgroeien met ouders die emotioneel niet beschikbaar zijn of waarbij emoties of behoeften van het kind niet mogen bestaan, voelt de wereld onveilig. Dat leidt vaak tot de overtuiging: ik moet het alleen doen.’
Zijn die ouders zelf ook beschadigd? ‘Je ziet vaak dat patronen worden doorgegeven. De grootste voorspeller van kindermishandeling is het hebben van een ouder die mishandeld is als kind. Zoals trauma-expert Gabor Maté zegt: hurt people hurt people. Dat gebeurt veelal onbewust natuurlijk, maar het gebeurt. En het is te begrijpen, want hoe moet je als ouder iets bieden wat je zelf nooit geleerd hebt?’
Hoe komt het dat dezelfde omstandigheden bij de een tot trauma leiden en bij een ander niet? ‘De impact hangt mede af van het vermogen het gebeurde te begrijpen, of je je emoties en stress kunt reguleren en steun kunt vinden. Dan zie je dus waarom kinderen zo kwetsbaar zijn, want die hebben die vermogens nauwelijks. Daarnaast maakt het uit welke betekenis eraan wordt gegeven. Stel, je wordt tijdens het uitgaan in elkaar geslagen. Dan kun je denken: dat had iedereen kunnen gebeuren. Of: ik ben zwak en waardeloos. In dat laatste geval is de kans op trauma veel groter. Ook hierin zijn kinderen kwetsbaar, want die zoeken heel snel de schuld bij zichzelf. Daar zit tegelijkertijd ook de ruimte voor herstel.’
Hoe dan? ‘Neem een meisje dat aan haar ouders vertelt dat een leraar haar heeft betast. Als de reactie is: “Joh, dan moet je volgende keer gewoon weglopen” of “Hij heeft het vast niet zo bedoeld”, draagt dat bij aan het trauma. Gebrek aan erkenning is vaak nog ingrijpender dan de gebeurtenis zelf; dit wordt wel second rape genoemd. Maar het omgekeerde geldt ook. Als een kind steun krijgt en hulp bij de juiste betekenisgeving – het ligt niet aan jou, die ander zat fout –, wordt de gebeurtenis beter verwerkt. Naar schatting maakt 80 procent van de Nederlanders minimaal één potentieel traumatische ervaring mee. Maar het overgrote deel ontwikkelt daardoor geen trauma. Wij mensen zijn veerkrachtig. Je gesteund voelen draagt sterk bij aan herstel. Realiseer je dus dat je als volwassene in het leven van een kind een cruciale rol kunt spelen, door positieve ervaringen te bieden. Die werken beschermend én helend als je ingrijpende dingen meemaakt.’
‘De meeste mensen ontwikkelen geen trauma na een potentieel traumatische ervaring’ Wat is de boodschap van uw proefschrift? ‘Trauma is niet alleen een mentale aangelegenheid. Veel mensen met trauma ervaren spanning, voelen zich niet verbonden met hun lichaam of hebben fysieke klachten zoals chronische vermoeidheid of pijn. Allemaal problemen die te maken kunnen hebben met een ontregeld zenuwstelsel en immuunsysteem. “The body keeps the score” wordt wel gezegd. Om dit aan te tonen heb ik proefpersonen in een laboratorium verschillende stressvolle taken laten doen. Wij keken naar hun hartslag en spierspanning. Degenen die vooraf ingrijpende jeugdervaringen rapporteerden, lieten veel heftiger fysieke reacties zien, die ook veel langer aanhielden. Je kunt ervan uitgaan dat dit in het dagelijks leven ook gebeurt. Mijn boodschap is daarom: besteed bij het behandelen van klachten aandacht aan het lichaam en de traumasporen die het draagt. Ik heb zelf veel baat gehad bij haptotherapie en andere lichaamsgerichte therapieën.’
U ontwikkelde een eetstoornis en beschadigde uzelf. Hoe moeten we dat begrijpen? ‘Een eetstoornis gaat voor mij over zelfregulatie. Of je nu te veel of te weinig eet of alles er weer uit gooit, het heeft allemaal een tijdelijk dempend en rustgevend effect op je zenuwstelsel. Bovendien neemt de focus op eten je in beslag, waardoor er minder ruimte is voor andere, pijnlijke zaken. Als je jezelf snijdt, leidt de fysieke pijn ook af van de psychische pijn. Maar het kan ook gaan over controle: ik bepaal wat ik met mezelf doe. Wanneer je in je leven weinig controle ervaart, kan dat op een bepaalde manier prettig voelen. Het kan ook gaan om boosheid, die je tegen jezelf richt. Of over jezelf straffen. Je lichaam willen beschadigen, bijvoorbeeld omdat er nare dingen mee zijn gebeurd. Het is belangrijk te erkennen dat al dit gedrag een doel dient: het draaglijk maken van wat eigenlijk ondraaglijk voor je is.’
Zijn sociale media potentieel traumatiserend? ‘Enerzijds biedt de onlinewereld veel positiefs. Jongeren voelen zich herkend en erkend, ze kunnen ergens deel van uitmaken. Aan de andere kant gebeuren er nare en extreme dingen, die snel uit de klauwen kunnen lopen. Zeker jongeren kunnen verleid worden over hun grenzen te gaan. Ik ben betrokken bij het Centrum Seksueel Geweld en daar horen we de verhalen over onlinemisbruik en afpersing dagelijks. En hoe verwoestend het is als beelden worden rondgestuurd. Jongeren kunnen natuurlijk ook bewust ongezonde informatie zoeken. Dat heb ik zelf vroeger ook gedaan, toen ik zogeheten proanawebsites bezocht, op zoek naar tips voor hoe je je het beste kunt uithongeren. Het is heel duister wat daar gebeurt. En daar zitten ook figuren met slechte bedoelingen die contact proberen te leggen met kwetsbare meisjes.’
Wat moeten we daarmee? ‘Er niet van wegkijken. Onder ogen zien dat de kans groot is dat ook jouw kind online op potentieel gevaarlijke plekken terechtkomt. Wat nodig is, is een open gesprek, waarin je uitlegt wat er kan gebeuren en waarom dat gevaarlijk kan zijn, maar waarin een kind ook mag vertellen waar het naar zoekt en wat het hem of haar brengt, zonder dat het meteen bestraffend wordt toegesproken. De boodschap moet zijn: als er iets vervelends gebeurt, deel het, en dan lossen we het samen op.’
Is het begrip trauma aan inflatie onderhevig? ‘We moeten inderdaad oppassen niet alles wat vervelend is meteen een trauma te noemen. Dat doet geen recht aan echt ontwrichtende ervaringen, maar gaat ook voorbij aan ons grote herstellende vermogen. Mensen kunnen veel meemaken en daar toch goed doorheen komen, zeker met steun van mensen om hen heen. Het idee “ik heb iets ergs meegemaakt en nu zal het wel de rest van mijn leven slecht met mij gaan” helpt niet en klopt niet. Het is daarom belangrijk dat jongeren leren omgaan met ongemak, pijn en verdriet. En van volwassenen het voorbeeld krijgen dat je ook met heel ingrijpende dingen kunt leren omgaan.’
Anne Marsman (1989) is psycholoog, spreker en ervaringsdeskundige op het gebied van trauma. In 2021 promoveerde ze aan de Universiteit Maastricht. Een jaar later richtte ze het platform Traumanet op. Sinds 2024 is ze betrokken bij het Centrum Seksueel Geweld en realiseerde ze een onlinezelfhulpomgeving voor slachto
%2Fs3%2Fstatic.nrc.nl%2Fwp-content%2Fuploads%2F2025%2F11%2F15195535%2Fweb-1908BINnrcgebouw2.jpg?width=92&height=&ar=&mode=&format=avif&dpr=2)
