C2025-12

archive.today webpage capture Saved from
https://fd.nl/economie/1579214/coen-teulings-strategische-autonomie-is-een-hype-die-weer-overwaait no other snapshots from this url 5 Dec 2025 22:40:41 UTC All snapshots from host fd.nl WebpageScreenshot sharedownload .zipreport bug or abuseBuy me a coffee Sub menu Home Mijn nieuws Net binnen

Beurs Krant Podcasts FD Persoonlijk Profiel menuZoeken Interview • 06:00 Coen Teulings: ‘Strategische autonomie is een hype die weer overwaait’ Thom Degreef Marijn Jongsma Thom Degreef, Marijn Jongsma Europa moet een eigen koers kiezen in het conflict tussen de VS en China, stellen economen Coen Teulings en Martijn Huysmans. ‘Amerika verzet zich tegen het onvermijdelijke, namelijk een afnemend aandeel in de wereldeconomie.’

Deel artikel

Deel via X

Deel via Facebook

Deel via LinkedIn Bewaar artikel in Mijn nieuws Coen Teulings (links) en Martijn Huysmans schreven het nieuwe lesboek ‘The Microeconomics of Market Failures and Institutions’. Coen Teulings (links) en Martijn Huysmans schreven het nieuwe lesboek ‘The Microeconomics of Market Failures and Institutions’. Foto: Ramon van Flymen voor het FD In het kort •Europa moet in gesprek met India en China, zegt econoom Coen Teulings, en minder afhankelijk worden van de VS. •Zijn co-auteur Martijn Huysmans benadrukt dat China ook afhankelijk is van Europa, om te kunnen blijven exporteren. •De economen keren zich tegen een te groot gewicht aan strategische autonomie als leidraad voor beleid. Studenten economie komen steeds minder in aanraking met economische geschiedenis, stellen economen Coen Teulings en Martijn Huysmans vast. Het was voor hen een belangrijke drijfveer om een nieuw lesboek te schrijven. In The Microeconomics of Market Failures and Institutions staan niet alleen de gebruikelijke formules en grafieken, maar ook verhandelingen over hoe samenlevingen een einde wisten te maken aan moord en doodslag. Teulings ziet dit als eerste voorbeeld van marktfalen: hoe drijf je handel met mensen die je niet kent en daarom niet vertrouwt? ‘Ik zie jou aankomen op een bospad. Wat ben je van plan? Kom je iets verkopen of wil je mij beroven?’ Wie van het laatste uitgaat, kan maar beter als eerste een klap uitdelen, stelt de voormalige directeur van het Centraal Planbureau. ‘Als menselijke samenlevingen groter worden dan een paar honderd personen, dan ontstaat al snel het probleem van roof en diefstal.’ De uitweg is dat één groep de baas wordt, anderen verbiedt wapens te dragen en met dit ‘geweldsmonopolie’ de orde handhaaft. Eerst is dat een kleine zelfbenoemde elite (‘Het maffiamodel, zeg maar’), die zich later ontwikkelt tot een staat. Teulings: ‘Het grote verhaal is dat er aan marktfalen best iets is te doen, namelijk het ontwikkelen van instituties. Die hebben ons de moderne samenleving gebracht. Alleen dan is kapitalisme mogelijk.’ Het FD spreekt Teulings en zijn co-auteur Huysmans (beiden zijn verbonden aan de Universiteit Utrecht) in de werkkamer van de eerstgenoemde, die regelmatig verwijst naar boeken die hij vervolgens terug weet te vinden in een van de stapeltjes op zijn bureau. De continue dreiging op het bospad ligt eeuwen achter ons, maar het is geen toeval dat de auteurs uitgerekend nu met hun boek komen. Jullie beschrijven hoe instituties zijn ontstaan, maar is er ook een scenario denkbaar waarbij ze weer teloorgaan? Teulings: ‘Ja hoor, dat hebben we met het Romeinse Rijk ook gezien. Voor een goed werkend kapitalisme hebben we een dubbele balans nodig. Politici beperken de macht van een koning of president, de ondernemerselite krijgt tegenspel van de overheid. Dat evenwicht is verstoord. In China, waar de greep van president Xi Jinping steeds groter wordt, maar ook in de Verenigde Staten. Economen dachten eigenlijk dat de moderne markteconomie zo stabiel is dat deze zichzelf in evenwicht zou houden. Dat is niet wat we de afgelopen 20 jaar hebben gezien.’ De verstoring van het machtsevenwicht voltrekt zich niet alleen binnen deze landen, betogen de auteurs, maar ook tussen landen. ‘Na de oorlog hebben we geleerd hoe we met elkaar samen moeten werken, omdat we van de Grote Depressie in de jaren 30 wisten dat samenwerken tot betere resultaten leidt dan een handelsoorlog. Die bereidheid tot samenwerking is plots weggezakt. In de speltheorie zijn er twee evenwichten. Ofwel ik denk dat jij te vertrouwen bent en jij denkt dat ik te vertrouwen ben. En dus werken we keer op keer samen. Of we vertrouwen elkaar niet en verraden elkaar voortdurend. Als de verleiding van verraad te groot wordt, dan kom je terecht in die negatieve spiraal.’ Waar komt dat wantrouwen vandaan? Teulings: ‘Westerse landen verliezen terrein, wat het meest zichtbaar tot uiting komt in de relatie tussen de VS en China. Het is vooral voor de Amerikanen heel moeilijk te accepteren dat de Pax Americana (waarin de VS de wereldorde bewaakte, red.) niet meer vanzelfsprekend is, dat er misschien iets moet komen als de Pax Chinamerica.’ Dreigen we terug te vallen naar een protectionistisch jaren 30-scenario? Teulings: ‘Dat risico bestaat, maar er is een goede kans dat we weten hoe we deze situatie moeten hanteren, zeker op wereldhandelsgebied. De wereldhandelsorganisatie WTO is weliswaar ingestort omdat de VS de benoeming van nieuwe rechters in het beroepsorgaan blokkeren. Maar achter de schermen proberen landen een nieuwe wereldorde te bedenken met onderlinge afspraken, in plaats van de jaren 30 over te doen met dramatische consequenties voor de wereldeconomie. Er is flinke schade, maar we zien ook dat de wereldhandel niet is ingestort zoals destijds.’ Economen met oog voor de geschiedenis hadden het titanengevecht kunnen zien aankomen, betoogt Teulings, nu China en India aan een inhaalslag zijn begonnen en het zwaartepunt in de wereldeconomie niet meer in de VS en Europa ligt. ‘Amerika verzet zich eigenlijk tegen het onvermijdelijke, namelijk een afnemend aandeel in de wereldeconomie. Ik hoop dat Europa juist meehelpt te zoeken naar een nieuw vergelijk tussen China en Amerika. Een soort multipolaire wereld. Niet meer zo afhankelijk van Amerika, dat gestopt is met zijn rol als hoeder van de internationale rechtsorde. En open naar China en open naar India. We moeten met die landen in gesprek. Er is geen ontkomen aan.’ Huysmans: ‘Wij zijn deels afhankelijk van import van China, zeker voor zaken als speciale grondstoffen, maar omgekeerd is China ook afhankelijk van de export naar ons.’ Huysmans: ‘Wij zijn deels afhankelijk van import van China, zeker voor zaken als speciale grondstoffen, maar omgekeerd is China ook afhankelijk van de export naar ons.’ Foto: Ramon van Flymen voor het FD Is wereldhandel mogelijk met landen die het binnen de eigen grenzen minder nauw nemen met de rechtsregels? Teulings: ‘We zouden dit als een intern probleem van die landen kunnen opvatten in plaats van als onze verantwoordelijkheid. Rechtsregels zijn eigen belang van landen, de geschiedenis laat zien dat democratie en rechtsstaat niet van buiten kunnen worden opgelegd. Denk aan de mislukte invasies in Irak en Afghanistan; daarmee heeft het Westen veel moreel gezag verspeeld. De wereld is er veel meer bij gebaat als Europa bevordert dat er nieuwe regels komen voor de wereldhandel. De koopman heeft soms meer overtuigingskracht dan de dominee.’ Huysmans: ‘In democratische landen speelt een ander probleem. Voor handelsregels heb je voorspelbaarheid nodig, zodat alle deelnemers weten waar ze zich de komende jaren aan moeten houden. Alleen staat dat een beetje haaks op de opvatting van democratie waarin de meerderheid bepaalt. Als de burgers een invoerheffing willen, dan zou je kunnen zeggen: ja, dan is het democratisch om dat toch te doen. Maar in internationale handelsakkoorden heb je afgesproken dat juist niet te doen. Zo verlies je een beetje nationale zeggenschap. Weliswaar met goede redenen. In het boek bespreken we hoe belangrijk het is dat overheden zichzelf op langere termijn kunnen verbinden. Het leidt tot welvaart.’ Het belangrijkste argument tegen globalisering is nu dat we te afhankelijk zijn geworden van vooral China. Vandaar het streven naar ‘strategische autonomie’. Teulings: ‘Ik denk dat strategische autonomie op het moment een hype is die op een gegeven moment weer overwaait. Je moet zorgen dat je wederzijds afhankelijk bent en niet eenzijdig afhankelijk – dan wordt het gevaarlijk. Zorg voor evenwicht in de verhoudingen, dat is de gouden regel. Wat dat betreft is onze afhankelijkheid van de Amerikaanse atoomparaplu verreweg de belangrijkste inperking van onze strategische autonomie. Oostelijke EU-lidstaten willen minder streng optreden tegen de marktmacht van Facebook of Google omdat ze de bescherming van de Amerikanen tegen Rusland niet willen verspelen. Daaraan kun je goed zien hoezeer onze autonomie hierdoor wordt ingeperkt.’ Huysmans: ‘Wij zijn deels afhankelijk van import van China, zeker voor zaken als speciale grondstoffen, maar omgekeerd is China ook afhankelijk van de export naar ons – zeker nu de VS hogere tariefmuren voor Chinese producten optrekken. Als de Chinezen hun overproductie niet kwijt kunnen hebben ze een probleem, zolang ze niet in staat zijn de binnenlandse vraag harder te laten groeien.’ Stuurt China niet heel bewust aan op marktposities die ons als afnemers afhankelijk maken? Teulings: ‘We moeten zorgen voor back-ups bij de productie van bepaalde zaken, zodat China weet dat we een uitweg hebben. Dat maakt onderhandelen met de Chinezen een stuk gemakkelijker. Een beetje meer autonomie is best te regelen. Die zeldzame grondstoffen zijn vaak helemaal niet zo zeldzaam, maar dan moeten we in Europa bergen afgraven en dat willen we om begrijpelijke redenen liever niet. Hoe dan ook stellen we ons nu vooral op als trouwe bondgenoot van de Amerikanen, en dat brengt ons tot een anti-Chinese houding. Maar het behoud van de Amerikaanse hegemonie in relatie tot China is niet ons belang.’ ‘Wij kunnen geld verdienen door ook de meest geavanceerde ASML-machines te

Commentaar Commentaar Raadsverkiezingen maken zichtbaar wie de democratie écht dragen, na ondermijning vanuit Den Haag Sjirk Kuijper Sjirk Kuijper donderdag 4 december 2025, 20:49 In het commentaar verwoorden redacteuren de mening van het Nederlands Dagblad. Drie maanden nog, dan mogen we alweer bijna naar de stembus. Voor de kerstdagen moeten partijen per gemeente beslissen of en met wie ze meedoen. Dat is geen eenvoudige opgave: 342 kieslijsten vullen met genoeg bekwame kandidaten.

Want het raadswerk vraagt zeeën van tijd, een helder verstand en brede oriëntatie - maar vooral ook heel veel goede wil en een rechte rug.

De bezoldiging is, omgerekend naar uurtarief, niet de moeite waard. De druk op het privéleven wordt dikwijls onbehaaglijk. En voor eer en roem moet je niet in de raadzaal zijn.

Op het oog is ‘het volk vertegenwoordigen’ nergens zo simpel als in een gemeente. Je kunt met je electoraat, vaak slechts enkele honderden kiezers per zetel, direct contact onderhouden en persoonlijk in gesprek gaan.

Maar langs die ‘korte lijnen’ krijgt democratie al gauw een grimmig karakter. Want sommige Nederlanders schakelen acuut van verontrust naar verontwaardigd, agressief en dreigend, zodra hun particuliere belang als ‘omwonende’ botst met grotere, maatschappelijke belangen, die buurt- of dorpsgrenzen overstijgen.

Lokale democratie vergt moed en volharding. Democratie is sowieso ‘niet voor bange mensen’, maar lokaal vergt het zeker zoveel moed, overtuiging en volharding als op het blauwe leder in Den Haag.

Dat kan verklaren waarom zeker anderhalf miljoen burgers die landelijk op de PVV stemden, deze partij vergeefs zullen zoeken op hun lokale stembiljet.

Nota bene in Gelderland, waar oud-minister Faber drie periodes als Statenlid actief was, neemt de PVV nog in welgeteld één van de 51 gemeenten (Montferland) deel aan de raadsverkiezingen.

In de provinciehoofdstad, waar Faber in 2017 samen met Wilders stond te protesteren tegen de benoeming van Ahmed Marcouch tot burgemeester (‘Geen Arnhemmistan!’), gooit de laatste PVV’er nu de handdoek in de ring.

Twaalfduizend Arnhemmers stemden in oktober nog op Wilders, maar PVV’er Coen Verheij kreeg niemand zover hem op te volgen in de gemeenteraad.

In een andere Gelderse gemeente, West Betuwe, kreeg de CU in oktober 796 stemmen, maar ze presenteerde deze week wel een lijst met 45 lokale kandidaten. De PVV, die daar tien keer zoveel stemmen incasseerde, stelt geen enkele Betuwenaar verkiesbaar.

Wilders heeft de mond vol van ‘mijn’ kiezers, maar van ‘onze’ kan hij niet spreken. Zelfs in de grootste steden, Rotterdam en Amsterdam, krijgt de PVV geen initiatief van de grond.

En de PVV-fracties op Urk en in Purmerend maakten juist deze week bekend dat zij zich vrijmaken van het Haagse partijdirectoraat.

De lokale verkiezingen zijn allesbehalve een opiniepeiling of krachtmeting tussen landelijke partijen. En waar nationale ‘merknamen’ het laten afweten, zijn gelukkig vaak juist plaatselijke partijen met een zeer betrokken achterban actief.

Des te schandelijker is het, hoe het demissionaire kabinet en de daaraan deelnemende partijen de lokale democratie hebben ondermijnd met wanbeleid en demagogie: ‘Hier heeft u onze Spreidingswet, maar wee de gemeente die hem gaat uitvoeren’.

Die schade roept om eerherstel en respect voor ieder die het erop waagt, zich te kandideren voor een gemeenteraad.

Voelden-raadsleden-in-Terneuzen-druk-om-tegen-een-azc-te-stemmen---Absoluut- Lees ook

Voelden raadsleden in Terneuzen druk om tegen een azc te stemmen? ‘Absoluut’

Vertrek van burgemeester van Terneuzen laat zien dat de druk op lokale politici enorm is

Verlenging omstreden grenscontroles, gemeenten zien geen effect en hebben vooral last van maatregel

Minister worden gaat sneller en soepeler dan solliciteren naar het burgemeesterschap van Bunschoten

Mail de redactie

Delen Advertentie Commentaar Commentaar Commentaar Raadsverkiezingen maken zichtbaar wie de democratie écht dragen, na ondermijning vanuit Den Haag Commentaar. Commentaar Dat NPO-programma’s wegbezuinigd gaan worden is erg jammer, maar ook wel logisch Commentaar Commentaar Wie wil weten hoe het er echt aan toegaat in Afghanistan, moet naar inwoners luisteren Afbeelding Commentaar De oude Christelijke Gereformeerde Kerken zijn we snel vergeten. Maar er kan iets goeds uit voortkomen Commentaar Commentaar Wraakzucht en leugens leiden Trump tot het herroepen van bijna alle besluiten van Biden Commentaar Commentaar Wie wil benoemen wat ‘mannelijk’ of ‘vrouwelijk’ is, komt in stereotypen terecht Commentaar Commentaar VVD en GL-PvdA dagen de formatie uit met motie over voorrang voor het gelijkheidsbeginsel Commentaar. Commentaar Ben jij iemand aan wie een ander kan vertellen over de donkere mist die depressie heet?

Zonder bitterheid en zonder zijn geloof te verliezen, verliet Kars Veling de gereformeerde zuil Recensie Kort na het overlijden van politicus, wiskundige, filosoof en onderwijsman Kars Veling, verschenen zijn memoires: Tot hier. Filosofische herinneringen. Gerrit Glas, die als student Veling bewonderde, las het boek in één adem uit en werd vooral getroffen door de onbevangen manier waarop Veling zijn geloof wist te verbinden met een open houding tegenover wetenschap en cultuur. Gerrit Glas donderdag 4 december 2025, 17:00 Kars Veling tijdens de start van het 25-jarig jubileum van de ChristenUnie. Kars Veling tijdens de start van het 25-jarig jubileum van de ChristenUnie. beeld: ANP Kars Veling heeft bij zijn recente overlijden een boek nagelaten met filosofische herinneringen. Het is de intellectuele biografie van een duizendpoot. Het boek begint bij de prille wiskundestudent die zich onderdompelt in discussies over geloof, theologie en en wetenschap. Het eindigt met een hoofdstuk over hoop na een leven met naast hoogtepunten ook de nodige verliezen.

In het tussenliggende deel komen we Veling in tal van rollen tegen: als docent en directeur van twee scholen voor voortgezet onderwijs, als docent aan de sociale academie, als promovendus en hoogleraar aan de Theologische Hogeschool in Kampen; als politicus, partijleider en lid van de Eerste en later Tweede Lamer; als voorzitter van tal van commissies en organisaties, waaronder de VBOK en de onderwijsraad; en als directeur van Pro Demos, een voorlichtings- en bezoekerscentrum, ook bekend onder de naam ‘Huis van democratie en rechtsstaat’.

Ik heb het boek in één adem uitgelezen. Dat komt niet alleen door de schrijfstijl, maar ook door mijn eigen betrokkenheid bij veel van de thema’s die Veling aansnijdt: de relatie tussen geloof en wetenschap; de uitleg van de Bijbel; de betekenis van de filosofie; ook in de doordenking van ontwikkelingen in de cultuur, in de samenleving, in allerlei praktijken en in de kerken.

Veling was mijn held Als student was Veling voor mij een held. Op het eerstejaarscongres voor gereformeerde studenten hoorde ik als 18-jarige een juist afgestudeerde Veling kristalhelder, vol vuur en met open vizier pleiten voor een onbevangen houding ten opzichte van de wetenschap. Net als hij werd ik gevormd door de radicaliteit van denkers als Klaas Schilder en Herman Dooyeweerd. Met een eerste versie van mijn doctoraalscriptie filosofie ging ik bij hem langs in Hattem om met hem te spreken over hermeneutiek (uitleg van de Bijbel), in het licht van de filosofie van Hans-Georg Gadamer. Later kruisten onze wegen elkaar bij conferenties en lezingen.

Veling beschrijft hoe hij geleidelijk, zonder bitterheid en zonder zijn diepe geloof te verliezen, afstand neemt van de geharnaste vrijgemaakte zuil. Er valt geen onvertogen woord als hij de ingewikkelde verhouding van de theologen in Kampen tot de filosofie beschrijft. Hij voelt zich ‘niet competent’ om met hen een discussie te voeren over de grondslagen van de theologie.

Kars-Veling--1948-2025--was-de-eerste-ChristenUnie-partijleider--maar-bovenal-een-onderwijsman Lees ook

Kars Veling (1948-2025) was de eerste ChristenUnie-partijleider, maar bovenal een onderwijsman

Toch houdt Veling vol: ‘Filosofen kunnen buiten de Bijbel om geen zelfstandig gewicht in de schaal leggen’ als het om de uitleg van de Bijbel gaat. Die uitleg is een taak van theologen en bij hen zal ook het onderzoek naar de fundamentele uitgangspunten van de theologie moeten beginnen. Veling wijst op voorbeelden daarvan in de Kampense context. Bij sommige van zijn collegae ziet hij tekenen van een onbevangener omgang met de Schrift. Bij hen is er ruimte om na te denken over de relatie tussen theologie als wetenschap en eigen levensbeschouwelijke overtuigingen.

Ruimte voor de rede Velings antwoord komt indirect en wat later, in het jaar 2000, in een boek waarin hij pleit voor ‘ruimte voor de rede’. Daarin zegt hij dat rationaliteit moet worden gezien als een fundamentele bereidheid om je te verantwoorden voor je overtuigingen. Door het zo te zeggen neemt hij afstand van de opvatting dat de rede – lees: het theoretische denken – de uiteindelijke grond is voor kennis en waarheid.

Wat wij weten en kennen heeft allerlei bronnen: niet alleen het verstand, maar ook ervaringen, vermoedens, gevoel, geloof, herinneringen, en getuigenissen van anderen. De rede kan over de legitimiteit van al die bronnen niets zeggen. Wat de mens al denkend wel kan, is ruimte creëren voor reflectie, voor het afwegen van verschillende perspectieven, voor het onderzoek naar de bruikbaarheid van allerlei ideeën.

Velings openheid en pragmatisme geven ontspanning in een debat dat dan al meer dan een eeuw wordt beheerst door extreme standpunten. Positivisten houden vol dat alleen de wetenschap kan bepalen wat waarheid is. Postmoderne denkers menen dat waarheid niet bestaat. Constructivisten zeggen dat kennis geen vaste betekenis heeft en dat de betekenis ervan afhangt van de context. Maatschappijcritici zeggen dat wetenschap een gewillig instrument is in handen van machthebbers.

Tegen de achtergrond van deze extremen komt Velings openheid op het eerste gezicht misschien iets te opgeruimd en ook wat onschuldig over. Toch is dat niet het hele verhaal. Achter de ogenschijnlijke onschuld schuilt een dieper motief: ‘… misschien getuigt [mijn] … conclusie wel van mijn persoonlijke perspectief, van het geloof waarmee ik van mijn jeugd af aan leef.’

Redenen van het hart In deze context valt dan de naam van Blaise Pascal, de wiskundige, uitvinder, filosoof, maar toch vooral ook gelovige die het heeft over de ‘redenen van het hart’ die de theoretische rede niet kent. Pascals overtuiging was gestoeld op een overrompelende godservaring. Die godservaring gaf hem zekerheid over het meest essentiële; een zekerheid die hij niet vervolgens ook nog eens theoretisch bevestigd hoefde te zien.

In Velings plezier in het creatieve nadenken over de grote vragen beluister ik dezelfde gemoedsrust: als het meest beslissende al gezegd en gedaan en ervaren is, hoeft dat beslissende niet ook nog eens theoretisch te worden achterhaald of bewezen. Daarom kan hij het vrijelijk hebben over de rol van metaforen in het spreken over God en zelfs zijn instemming betuigen met veel van wat Harry Kuitert in zijn proefschrift over de mensvormigheid van God had beweerd. Als je begint vanuit de zekerheid van de godservaring hoeft het feit dat de Bijbel metaforisch over God spreekt, je niet te verontrusten.

ChristenUnie Veling heeft zich op allerlei terreinen bewogen. Hij spreekt vol liefde over zijn jaren in het onderwijs, zowel het middelbare, het voortgezet beroeps- en het hoger onderwijs. Tussendoor is er een lange periode in de politiek. Na jaren van succes en erkenning als lid van de Eerste Kamer volgt een periode waarin hij als partijleider van de ChristenUnie in de Tweede Kamer zit. De verkiezingen van 2002 lopen uit op een teleurstelling, die hem wordt aangerekend en die leidt tot zijn vertrek. Ook over deze nare tijd laat Veling niets merken van eventuele rancune of verwijten. Veling is de man die ook als hem onrecht wordt aangedaan, als eerste naar zichzelf kijkt.

Hierna volgt een periode waarin hij – zeker terugkijkend – ver voor de troepen uit loopt door als directeur van het al genoemde Pro Demos aandacht te vragen voor het belang van de democratie en de rechtstaat. Over de verhouding tussen artikel 1 en artikel 23 van de Grondwet zegt hij belangwekkende dingen en pleit hij voor evenwicht.

Ik kan dit boek aanraden aan lezers die iets willen snappen van de gereformeerde wereld zoals die was, gezien door de ogen van iemand die ver voor zijn tijd allerlei ontwikkelingen voorzag en daarop anticipeerde, zonder zijn geloof te verliezen. Veling was een begaafd en uiterst veelzijdig man, iemand die wij vanwege zijn evenwicht, organisatietalent, intelligentie, opgeruimdheid en rust missen.

Het boek gaat ook in op de omgang met zijn echtgenote die op relatief jonge leeftijd dement wordt. De passages over hoe hun relatie juist in deze periode zich verdiept en wat dit zegt over het menszijn, specifieker: ons persoon-zijn, zijn roerend in hun oprechtheid, liefde en eenvoud. Een onbevangen denker is van ons heen gegaan.

Gerrit Glas N.a.v. K. Veling. Tot hier. Filosofische herinneringen. Amsterdam: Buijten & Schipperheijn Motief, 2025.

Eerste-en-Tweede-Kamer-herdenken-overleden-Kars-Veling---Positief--principieel-en-praktisch- Lees ook

Eerste en Tweede Kamer herdenken overleden Kars Veling. ‘Positief, principieel en praktisch’

Mail de redactie

Delen Lees ook Joost Zwagerman op het poeziefestival 'Dichter aan Huis'. Recensie Er waren al ‘zeven Joosten’, maar misschien is er nog wel een achtste Joost Zwagerman (1963-2015) UGCHELEN - Schapen trekken op de hei van het Leesten naar Schenkenshul. De heideschapen helpen bij het beheer van de heide onder leiding van een herder. ANP VINCENT JANNINK Recensie Zo troostrijk kunnen schapenfilmpjes zijn. Zelfs het woord ‘vacht’ fluisteren brengt Eline tot bedaren Alister McGrath, bij Keble College, Oxford. De kapel is te zien in de achtergrond. Recensie Ben je ongelovig? Dat kan niet, zegt theoloog Alister McGrath. De vraag is vooral: wát geloof je? tegel Column Verlangen naar de tijd toen een man nog een gedicht voor zijn vrouw schreef op haar verjaardag In juni werd Henry V van William Shakespeare in Bristol opgevoerd door het Insane Root Theatre. Charlotte East speelde de koning, omgeven door een cast van vrouwelijke of non-binaire acteurs. Achtergrond Zonder verdoving ontdeden schroefdraad en tang deze Britse kroonprins van de pij

Direct naar artikelinhoud Website logo

Voorpagina Krant Best gelezen Rubrieken Privacy Amerikanen krijgen open deur naar Belastingdienst. ‘De vraag is niet óf maar hoe ze zullen meelezen’ Het ministerie van Financiën kan niet garanderen dat de Amerikanen niet zullen meekijken met de Belastingdienst. ‘Dat de servers op Europese bodem staan, maakt geen verschil.’

Het Security Operations Center van de Belastingdienst waar op cybercriminaliteit wordt gescand. Het Security Operations Center van de Belastingdienst waar op cybercriminaliteit wordt gescand.Bron Foto Pim Ras, ANP Dit artikel is geschreven doorNienke SchipperGepubliceerd op 3 december 2025, 21:10

Bewaren Delen Het ministerie van Financiën weet dat de Amerikaanse overheid binnenkort kan meekijken met al het mailverkeer en de Excelsheets van de Belastingdienst, maar houdt toch vast aan de kantoorautomatisering van Microsoft. Dat schrijft demissionair staatssecretaris Eugène Heijnen van Fiscaliteit, Belastingdienst en Douane in antwoord op eerder gestelde Kamervragen.

Vodafone Advertentie

Onze beste Black Friday ooit! Shop o.a. de Samsung Galaxy S25 en de Pixel 10 Pro nú met hoge korting.

Onze beste Black Friday ooit! Shop nu

Onze beste Black Friday ooit! Shop nu

Onze beste Black Friday ooit! Shop nu Blijf op de hoogte Krijg een melding bij belangrijke artikelen over Duurzaamheid & Economie.

Al in oktober maakte de staatssecretaris bekend dat de Belastingdienst, de douane en de Dienst Toeslagen op korte termijn alle kantoorautomatisering gaan overbrengen naar het pakket Microsoft 365. Dat is volgens Heijnen noodzakelijk omdat er wordt gewerkt met verouderde systemen. Daardoor is er nu een productiviteitsverlies van 15 tot 30 minuten per medewerker per dag. Via Kamervragen wilde Barbara Kathmann van GroenLinks-PvdA onder meer weten of er alternatieven zijn overwogen en welke maatregelen er zijn getroffen om ervoor te zorgen dat de Amerikaanse overheid niet zomaar toegang heeft tot Nederlandse overheidsdata.

Cloud Act is maar een deel van het verhaal Uit het antwoord van de staatssecretaris blijkt nu dat het ministerie niet kan garanderen dat de Amerikaanse overheid niet zal meelezen, maar dat ze de kans hierop ‘klein’ acht. Daarbij verwijst Heijnen naar een analyse van het ministerie van Justitie en Veiligheid waarin staat dat er tot nu toe maar weinig verzoeken zijn geweest voor het leveren van data onder de Cloud Act. In deze wet staat dat de Amerikaanse overheid softwareleveranciers die zijn gevestigd in de Verenigde Staten kan verplichten om data te leveren.

Door slechts te verwijzen naar de Cloud Act ziet de staatssecretaris over het hoofd dat er veel belangrijker wetten zijn die de Amerikaanse overheid in staat stellen om data te verzamelen over Nederlandse burgers en bedrijven, zegt Bert Hubert. Het is volgens de IT-onderzoeker en voormalig toezichthouder van de AIVD niet de vraag óf de Amerikaanse overheid toegang krijgt tot alle bestanden en e-mails van de Belastingdienst, maar eerder hoe.

Inlichtingen verzamelen in bulk Zo wordt de Foreign Intelligence Surveillance Act gebruikt door afluisterdienst National Security Agency (NSA) om elektronisch toezicht te houden en internationale overheden af te luisteren.

Onderdeel van de gelekte NSA-presentatie met een overzicht van de informatievergaring door de Amerikanen. Onderdeel van de gelekte NSA-presentatie met een overzicht van de informatievergaring door de Amerikanen. Uit documenten die klokkenluider Edward Snowden in 2013 lekte naar een Britse en een Amerikaanse krant blijkt dat de NSA via het Prism-programma al sinds 2007 in bulk inlichtingen verzamelt via grote Amerikaanse internetbedrijven. 98 procent van die data is afkomstig van Microsoft, Google en Yahoo. Het gaat onder meer om mails, foto’s, gesprekken via internettelefonie en videovergaderingen en andere soorten bestanden.

Advertentie van Athlon ACS investeert in groenere toekomst met slimme mobiliteit Bedrijfsspionage Het is niet gek als de Amerikaanse overheid interesse zou hebben in de communicatie van de Belastingdienst. Het zijn immers niet alleen burgers waarmee de dienst te maken heeft, maar ook grote bedrijven zoals chipmachinefabrikant ASML. In een nota-overleg over onder meer digitale onafhankelijkheid en de Amerikaanse handelsbeperkingen, op 2 juni van dit jaar, erkende de toenmalig minister van Economische Zaken Dirk Beljaarts dat online surveillance geen hypothetisch probleem is. In antwoord op vragen van Kamerleden verzekerde de minister de aanwezigen dat ‘zeer gevoelige of staatsgeheime informatie niet elektronisch wordt verstuurd en in persoon wordt besproken’.

Een woordvoerder van het ministerie van Financiën laat weten op dit moment de door Trouw gestelde vragen hierover niet inhoudelijk te kunnen beantwoorden, maar zegt in een algemene reactie dat er altijd risico’s zijn. “We zijn niet naïef over waar de Amerikaanse overheid wel en niet bij kan en we treffen maatregelen om de risico’s te beperken.”

Wel benadrukt het ministerie dat de bestanden en mails van Belastingdienst, douane en Toeslagen worden gestald in Europese datacenters. Maar de computers van de diensten staan de hele tijd in verbinding met Microsoft-servers en dus maakt dat voor online surveillance geen verschil, zegt Hubert. “Door de data in Europa te plaatsen wordt het paradoxaal genoeg juist eenvoudiger om Nederlanders te volgen. Amerikanen hebben wetgeving die Amerikanen nog wel een beetje beschermt tegen dit soort surveillance. Maar op Europese servers zitten geen Amerikanen.”

Lees ook: ICT van de Belastingdienst binnenkort ook in Amerikaanse handen Er zijn grote zorgen over DigiD dat in Amerikaanse handen dreigt te vallen, maar twee maanden geleden maakte de Belastingdienst al bekend over te stappen naar Microsoft. ‘Het is onzin dat er geen alternatieven zijn.’

Help ons door uw ervaring te delen: Feedback geven Ook interessant voor u Op basis van bovenstaand artikel

Hegseth bracht Amerikaanse militairen in gevaar met gebruik Signal

Nederland wil Europees douane-agentschap binnenhalen

Karremans lichtte zijn Europese collega’s niet in over Nexperia

Plein 2 In Den Haag worstelt niet alleen Mona Keijzer met dubbele petten

Column Hoe Karremans Nederland aan de AI-industrie verkoopt

Wilt u iets delen met Trouw? Tip hier onze journalisten Algemeen Over ons Opiniestuk insturen Privacystatement Abonnementsvoorwaarden Gebruiksvoorwaarden Toegankelijkheidsverklaring Cookiebeleid Privacy-instellingen Auteursrecht Colofon Service Klantenservice Bezorgklacht indienen Bezorging pauzeren Bezorging wijzigen (Bezorg)adres wijzigen Adverteren Losse verkoop Meer Trouw Abonneren Nieuwsbrieven Krant Webwinkel RSS-feeds Facebook Android apps iOS apps Navigeer Columnisten Recensies Archief Op alle verhalen van Trouw rust uiteraard copyright. Wil je tekst overnemen of een video(fragment), foto of illustratie gebruiken, mail dan naar copyright@trouw.nl.

Trouw is onderdeel van DPG Media.

KvK Nummer: 34172906 | BTW Nummer: NL810828662B01

© 2025 DPG Media B.V. Alle rechten voorbehouden